Na podstawie modlitw euchologijnych
z formularza Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych
ze Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie

Wstęp

Wydany w 1987 roku w Watykanie Collectio Missarum de Beata Maria Virgine[1] ukazał się w polskim przekładzie w 1998 roku w Poznaniu pod tytułem Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie[2]. Zbiór zawiera czterdzieści sześć formularzy mszalnych, poświęconych kultowi Maryi.

Niniejszy artykuł poświęcony będzie analizie modlitw euchologijnych – kolekty, modlitwy nad darami, prefacji oraz modlitwy po Komunii – pomieszczonych w formularzu Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych. Wśród bogactwa treści teologicznych i liturgicznych, zawartych w wymienionych tekstach, autorowi niniejszego artykułu szczególnie interesująca wydaje się kwestia orędownictwa Matki Bożej za ludem pielgrzymującym. Artykuł składa się z trzech części:

I. Hermeneutyka tekstów euchologijnych

II. Logos maryjnego orędownictwa

III. Ethos Maryjnego wstawiennictwa

Aby ukazać w pełni obecność w tekstach orędownictwa Maryi, jak również podkreślić wypływające z tej obecności konsekwencje pastoralne, analiza przeprowadzona zostanie w kilku etapach. W pierwszej kolejności dokonamy porównania brzmienia tekstu łacińskiego, zamieszczonego w Collectio Missarum, z polskim przekładem ze Zbioru Mszy,pod kątem pośredniej bądź bezpośredniej obecności orędownictwa Niepokalanej Dziewicy. Następnie tekst polski zostanie zanalizowany lingwistycznie, co pozwoli na sformułowanie wniosków teologiczno-liturgicznych (I część).

W II części artykułu w Logosie maryjnego orędownictwadokonamy zebrania prawd dotyczących wstawiennictwa Maryi, wynikających z analizy poszczególnych rodzajów modlitw. Prawdy te postaramy się ukazać w szerokim spektrum teologicznym, z uwzględnieniem tekstów biblijnych pomieszczonych w ramach omawianego formularza. Część III artykułu - Ethos – będzie mieć zadanie ukazać postawy Maryi, zawarte w omawianych tekstach oraz wskazać wiernym, jak ważne jest naśladowanie Matki Bożej w życiu chrześcijańskim.

I. Hermeneutyka tekstów euchologijnych

1. Kolekta

1.1.Tekst kolekty

Concéde nos fámulos tuos, quaesumus, Dómine Deus,
perpétua mentis et córporis sanitáte gaudére,

et, gloriósa beátae Maríae semper Vírginis intercessióne,

a praesénti liberári tristítia,
et aetérna pérfrui laetítia.
Per Dominum[3].

Panie, nasz Boże, daj nam, sługom swoim, cieszyć się trwałym zdrowiem duszy i ciała i za wstawiennictwem Najświętszej Maryi zawsze Dziewicy uwolnij nas od doczesnych utrapień i obdarz wieczną radością. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków[4].

1.2. Analiza porównawcza tekstu

Tłumaczenie kolekty z formularza Najświętszej Maryi Panny Uzdrowienie chorych, zawarte w polskim Zbiorze Mszy, zachowuje wierność wobec oryginału. Wystąpiła niewielka różnica stylistyczna, wyrażającą się dodaniem spójnika „i” w wersji polskiej – „za wstawiennictwem” (Collectio Missarum)[5], „i za wstawiennictwem” (Zbiór Mszy)[6].

1.3. Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

1.3.1. Leksykon

• Rzeczowniki: określenia Osób – Pan, Bóg, Maryja, Dziewica; pozostałe – słudzy, zdrowie, dusza, ciało, wstawiennictwo, utrapienia, radość;
• Zaimki: nasz, nam, swoim, nas;
• Przymiotniki: trwałym, Najświętszej, doczesnych, wieczną;
• Czasowniki: dawać, cieszyć się, uwalniać, obdarzać;
• Imiesłowy: doznając.

1.3.2. Formy czasownikowe: teraźniejszy, 2 os. l. poj., tryb rozkazujący – daj, uwolnij, obdarz; nieosobowa forma czasownika – cieszyć się.

Tekst modlitwy stanowi zdanie złożone: współrzędnie, łączne – daj cieszyć się, uwolnij, obdarz.

1.3.3. Syntaksa

• Panie, nasz Boże, daj nam
• sługom swoim
• cieszyć się trwałym zdrowiem
• duszy i ciała
• i za wstawiennictwem Najświętszej Maryi
• zawsze Dziewicy
• uwolnij nas od doczesnych utrapień
• i obdarz wieczną radością

1.3.4. Struktura

• zwrot do Boga („Panie, nasz Boże”);
• przedmiot prośby: daj nam cieszyć się trwałym zdrowiem, uwolnij nas od utrapień i obdarz radością;
• konkluzja trynitarna.

1.4.Kontekst liturgiczno-teologiczny

W przeanalizowanej modlitwie[7] rozpoczynający ją zwrot do Boga został rozbudowany do formy: „Panie, nasz Boże”.

Bezpośrednio po nim następuje syntagma wyrażająca prośbę. Użyte w tym celu czasowniki w trybie rozkazującym – „daj”, „uwolnij”, „obdarz” tworzą ciąg występujących po sobie wydarzeń, ułożonych konsekwentnie i skupionych wokół tematów: zdrowia, cierpienia i radości. Pierwsze wyrażenie przerwane jest syntagmą „sługom swoim”. Zestawienie czasownika w trybie rozkazującym z rzeczownikiem „słudzy” jest niezwykle doniosłe liturgicznie, przełamuje bowiem gramatyczną formę rozkazu – „daj” – „sługom”, decyduje o błagalnym charakterze tekstu, nadając mu formę pokornej modlitwy.

Po pierwszej części modlitwy: „daj nam, sługom swoim, cieszyć się trwałym zdrowiem duszy i ciała”[8], zostaje wspomniane maryjne wstawiennictwo. Orędownicza rola Maryi wspiera prośby modlących się[9].

W drugiej części modlitwy zawarte są dwie prośby: „uwolnij nas od doczesnych utrapień i obdarz wieczną radością”[10]. Przedmiotem próśb jest kwestia uwolnienia od cierpień, zesłanie zdrowia i obdarzenie wieczną radością. Należy jeszcze raz podkreślić, że syntagma dotycząca wiecznej radości następuje po prośbach o zdrowie i uwolnienie od cierpień. Radość wieczna, zatem radość, która wynika z faktu zbawienia, radość w niebie u boku Ojca.

Należy pamiętać, iż cierpienie doczesne jest wpisane w ludzką naturę, należy zatem je zaakceptować. To cierpienie bowiem w krzyżu Chrystusa zyskuje walor zbawczy, stanowiąc element Bożego planu odkupienia człowieka[11]. Trzeba także zwrócić uwagę na rolę Maryi. Matka Jezusa była z Nim obecna przy krzyżu – wierna i współcierpiąca. Dzięki Jej czynnemu zaangażowaniu w dzieło zbawienia, Maryja uczy wierzących tego, co prawdziwie chrześcijańskie. Dlatego tak ważna jest modlitwa o Jej wstawiennictwo u Syna, aby wolny od przykrych doświadczeń Kościół mógł rozkoszować się wieczną radością[12].

2. Modlitwa nad darami

2.1.Tekst modlitwy nad darami

Preces, Dómine, tuórum réspice oblationésque fidélium,
in beátae Maríae Dei Genetrícis commemoratióne delátas,
ut tibi gratae sint,
et nobis cónferant tuae propitiationis auxílium.
Per Christum[13].

Wszechmogący Boże, wejrzyj z upodobaniem na modlitwy i dary, które Tobie składamy, oddając cześć Najświętszej Maryi, Matce Bożej, i w swoim miłosierdziu udziel nam pomocy. Przez Chrystusa, Pana naszego[14].

2.2. Analiza porównawcza tekstu

Z przeprowadzonej analizy wynika, że zarówno w oryginalnym tekście modlitwy, jak również w jej polskim przekładzie nie występuje rzeczownik „wstawiennictwo”. Postać Maryi obecna jest w syntagmach: „in beátae Maríae Dei Genetrícis commemoratióne delátas”[15] (dosłownie: „aby przyniosły pomoc czcicielom Najświętszej Maryi Panny”) w Collectio Missarum, „oddając cześć Najświętszej Maryi, Matce Bożej”[16] w Zbiorze Mszy.

2.3. Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

2.3.1. Leksykon

• Rzeczowniki: określenia Osób – Bóg, Maryja, Matka; pozostałe – upodobanie, modlitwy, dary, cześć, miłosierdzie, pomoc;
• Zaimki: tobie, swoim, nam;
• Przymiotniki: Najświętsza, Boża;
• Czasowniki: spoglądać, składać, udzielać;
• Imiesłowy: oddając.

2.3.2. Formy czasownikowe

• czas teraźniejszy, 2 os. l. poj., tryb rozkazujący – wejrzyj, udziel;
• czas teraźniejszy, 2 os. l. mn., tryb oznajmujący – składamy;
• imiesłów przysłówkowy współczesny – oddając.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: podrzędnie, przydawkowe – wejrzyj, składamy; współrzędnie, łączne – składamy, oddając; współrzędnie, łącznie – wejrzyj, udziel.

2.3.3. Syntaksa

• Wszechmogący Boże, wejrzyj z upodobaniem na modlitwy i dary;
• które Tobie składamy;
• oddając cześć Najświętszej Maryi;
• Matce Bożej;
• i w swoim miłosierdziu udziel nam pomocy.

2.3.4. Struktura

• zwrot do Boga („Wszechmogący Boże”);
• uzasadnienie prośby: wejrzyj, oddając; przedmiot prośby: udziel nam pomocy.

2.4.Kontekst liturgiczno-teologiczny

W analizowanej modlitwie[17] po zwrocie „Wszechmogący Boże” następuje prośba o przyjęcie złożonych modlitw i darów, wyrażona za pomocą czasownika w trybie rozkazującym „wejrzyj”. Czasownik określony jest przysłówkiem „z upodobaniem”. Zwrot „wejrzyj z upodobaniem”[18] stanowi niezwykle oryginalną i poetycką formę wezwania. W tym sformułowaniu można dostrzec paralelę z Magnificat („Bowiem wejrzał na uniżenie Służebnicy swojej )[19].

Kolejna prośba wyrażona jest w formie zdania współrzędnego, zbudowanego na orzeczeniu „udziel”. Między wymienionymi zdaniami umiejscowiony został imiesłowowy równoważnik zdania, stwierdzający fakt oddawania czci przez wiernych Matce Bożej[20]. Wspomnienie pamięci czci Maryi stanowi podstawę do sformułowaniq prośby. Jest to typowa dla maryjnego tematu oracja, chociaż nie nawiązuje bezpośrednio do modlących się[21].

Znamienne jest umieszczenie syntagmy podkreślającej stosunek ludu Bożego do Maryi przed wyrażeniem prośby do Boga o udzielenie pomocy. Podkreślona została w ten sposób ogromna rola Tej, która występuje pod tytułem „Uzdrowienia chorych”. Rola, która polega na wstawiennictwie u Boga.

To wstawiennictwo można rozumieć dwojako. Z jednej strony Najświętsza Maryja Panna wyprasza dla ludzi łaski potrzebne w życiu doczesnym, wstawia się za nimi o pomoc w codziennych przykrych sprawach, takich jak choroby, zarówno ciała, jak i duszy. Z drugiej zaś Matka Boża uczy wiernych, jak pojąć wielką prawdę teologiczną o tym, że wszelkie cierpienie trzeba przeżywać z Chrystusem, wówczas nabiera ono głębokiej treści, zostaje uświęcone, a tym samym staje się narzędziem służącym naszemu zbawieniu.

Maryja, co było wielokrotnie podkreślane, była Chrystusowi wierna do końca, jako ziemska matka, stała pod krzyżem, na którym umierał w mękach Jej umiłowany Syn. Dlatego jak pisze S. Haręzga: „Maryja obecna obok Syna wywyższonego na krzyżu i doskonale z Nim zjednoczona uczy nas, że to, co autentycznie chrześcijańskie, sprawdza się w cierpieniu i ofierze”[22]. Świadomość tej prawdy, poznawanie i stosowanie jej w codziennym, chrześcijańskim życiu, bez wątpienia przyczyni się do tego, że wstawiennictwo Maryi Uzdrowienia chorych pomoże ludziom żyć w szczęściu i zdrowiu tu, na ziemi, jak również osiągnąć wieczne szczęście w niebie.

3. Prefacja

3.1.Tekst prefacji

Vere dignum est tibi grátias ágere,
vere iustum est te gloroficáre, Pater sancte:
Quia beáta Virgo María,
dolóris mystérii mirum in modum párticeps effécta,
infírmis eius patrocínium invocántibus
signum fulget salútis et supérnae spei;

eam autem contemplántibus exémplar praebet ánimi
tuae voluntáti perfécte consentiéntis
et Christo plene se conformántis,
qui, propter suam erga nos caritátem,
languóres nostros pértulit
et dolóres nostros portávit.
Per quem maiestátem tuam adórat exércitus Angelórum,
ante conspéctum tuum in aeternitáte laetántuim.

Cum quibus et nostras voces ut admitti iúbeas, deprecámur,
sócia exsultatióne dicéntes:[23].

Zaprawdę, godne to jest, abyśmy Tobie składali dziękczynienie, i sprawiedliwe, abyśmy Ciebie wychwalali, Ojcze święty, wszechmogący, wieczny Boże.

Albowiem Najświętsza Dziewica Maryja, w przedziwny sposób uczestnicząc w tajemnicy cierpienia, jaśnieje chorym, wzywającym Jej opieki, jako znak zbawienia i niebieskiej nadziei; tym zaś, którzy się w Nią wpatrują, daje przykład doskonałej zgody z Twoją wolą i pełnego upodobnienia się do Chrystusa. On to z miłości dla nas obarczył się naszym cierpieniem i dźwigał nasze boleści.

Przez Niego Twój majestat uwielbiają zastępy Aniołów, którzy zawsze się radują w Twojej obecności. Prosimy, aby i nasze głosy przyłączyły się do nich, razem z nimi wołając:[24].

3.2.Analiza porównawcza tekstu

Analiza porównawcza łacińskiej wersji prefacji z formularza Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych i jej polskiego przekładu wykazała, że w obydwu tekstach obecny jest opis działalności maryjnej, związanej z Jej rolą wstawienniczą wobec wiernych Kościoła Chrystusowego. Nie znajdujemy tam jednak bezpośredniego nawiązania do wstawiennictwa. Podobnie jak w poprzednich prefacjach mamy tu do czynienia ze swoistym rodzajem peryfrazy. W polskim przekładzie stanowią ją syntagmy: „Albowiem Najświętsza Dziewica Maryja, w przedziwny sposób uczestnicząc w tajemnicy cierpienia, jaśnieje chorym, wzywającym Jej opieki, jako znak zbawienia i niebieskiej nadziei; tym zaś, którzy się w Nią wpatrują, daje przykład doskonałej zgody z Twoją wolą i pełnego upodobnienia się do Chrystusa”[25].

3.3.Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

3.3.1. Leksykon

• Rzeczowniki: określenia Osób – Dziewica, Maryja, Chrystus; pozostałe – sposób, tajemnica, cierpienie, chorzy, opieka, znak, zbawienie, nadzieja, przykład, zgoda, wola, upodobnienie, miłość, boleści;
• Zaimki: Jej, tym, Nią, Twoją, On, naszym, nasze;
• Przymiotniki: Najświętsza, doskonałej, przedziwny;
• Czasowniki: jaśnieje, wpatrują się, daje, obarczył, dźwigał;
• Imiesłowy: uczestnicząc, wzywającym.

3.3.2. Formy czasownikowe

• 3 os. l. poj., czas teraźniejszy, tryb oznajmujący – jaśnieje, daje;
• 3 os. l. mn., czas teraźniejszy, tryb oznajmujący – wpatrują się;
• 3 os. l. poj., czas przeszły – dźwigał, obarczył;
• Imiesłów przysłówkowy współczesny – uczestnicząc;
• Imiesłów przymiotnikowy czynny – wzywającym.

Tekst modlitwy stanowią następujące zdania: współrzędne łączne – obarczył, dźwigał; imiesłowowy równoważnik zdania okolicznikowego sposobu – uczestnicząc, jaśnieje; imiesłowowy równoważnik zdania przydawkowego – jaśnieje, wzywającym; złożone podrzędnie podmiotowe – wpatrują, daje.

3.3.3. Syntaksa

• Albowiem Najświętsza Dziewica Maryja;
• w przedziwny sposób uczestnicząc w tajemnicy cierpienia;
• jaśnieje chorym, wzywającym Jej opieki;
• jako znak zbawienia i niebieskiej nadziei;
• tym zaś, którzy się w Nią wpatrują;
• daje przykład doskonałej zgody z Twoją wolą;
• i pełnego upodobnienia się do Chrystusa;
• On to z miłości dla nas;
• obarczył się naszym cierpieniem;
• i dźwigał nasze boleści.

3.4.Kontekst liturgiczno-teologiczny

W prefacji formularza Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych[26] zawarte zostało pełne wyjaśnienie teologicznej prawdy o tym właśnie tytule Maryi.

Pierwsze syntagmy tekstu zawierają informację o fakcie uczestniczenia Matki Bożej „w przedziwny sposób w tajemnicy cierpienia”[27] Chrystusa. Przymiotnik „przedziwny” oraz rzeczownik „cierpienie” stanowią istotę poruszanego tematu. Wielokrotnie przy okazji niniejszych rozważań była mowa o uzdrawiającej mocy krzyża Chrystusa. Jezus bowiem, umierając w mękach na krzyżu, przyjął na siebie cierpienie fizyczne i moralne całego świata, zapewniając tym samym zbawienie ludzkości.

Ta teologiczna prawda przyświeca chrześcijanom w ich codziennym, pełnym trosk życiu. Jak naucza Kościół, ludzkie dolegliwości mogą i powinny posiadać rolę ekspiacyjną. Trzeba tylko dobrze pojąć właściwy i głęboki sens śmierci Chrystusa, a także bezwzględnie zaufać Bożej mądrości, gdyż w niej realizuje się Boski plan zbawienia. Droga do zbawienia nie jest łatwa, natura ludzka wzbrania się przed przyjęciem cierpień doczesnych, przed ich akceptacją, człowiek nie zawsze potrafi postawić swe bolączki w świetle zapowiadanego odkupienia.

Dlatego Bóg, który chce ludzkości pomóc w każdej sprawie, stawia na ludzkiej drodze Maryję. „Wszystkie Jej cierpienia związane z realizacją tajemnicy Wcielenia Syna Bożego – pisze S. Haręzga – doprowadziły Ją aż pod krzyż Jezusa. Maryja obecna obok Syna wywyższonego na krzyżu i doskonale z Nim zjednoczona uczy wiernych, że to, co autentycznie chrześcijańskie, sprawdza się w cierpieniu i ofierze. Co więcej, Jej zaangażowanie w realizację planu zbawienia czyni z Niej wierną współpracowniczkę w dziele zbawienia[28]”.

Uświadamiając sobie tę wielką tajemnicę odkupienia, mając na uwadze rolę Maryi w Boskim planie zbawienia, w pełni rozumie się istotę dalszych syntagm prefacji. Najświętsza Dziewica „jaśnieje chorym wzywającym Jej opieki”[29]. Dlatego w liturgii mszalnej wielbimy Boga Ojca, który dał Maryję za Patronkę dla wiernych ulegającym różnym chorobom[30].

Ponadto Maryja jest „znakiem zbawienia i niebieskiej nadziei”[31], stanowi bowiem przykład[32] dla chorych, którzy współcierpią z Chrystusem i mają Maryję przed oczyma. Ona jest wzorem „doskonałej zgody z wolą Boga i pełnego upodobnienia się do Chrystusa”[33].

Lud pielgrzymujący winien zatem naśladować postawę Maryi, pokładając ufność w Bogu, a także nieustannie wznosić do Niej modlitwy, gdyż Matka Boża wciąż wstawia się za wiernymi u swego Syna.

4. Modlitwa po Komunii

4.1.Tekst modlitwy po Komunii

Salutáre sacraméntum
córporis et sánguinis Unigéniti tui, Deus,
quod in honórem beátae Maríae Vírginis, Matris eius,
laeti suscépimus,
temporális vitae páriter et aetérnae múnera largiátur.
Per Christum[34].

Boże, nasz Ojcze, przyjęliśmy z radością Sakrament Ciała i Krwi Twojego Jednorodzonego Syna, oddając cześć Jego Matce, Najświętszej Maryi Pannie, niech on nas podtrzymuje w życiu doczesnym i doprowadzi do życia wiecznego. Przez Chrystusa, Pana naszego[35].

4.2.Analiza porównawcza tekstu

W modlitwie po komunii z omawianego formularza nie odnajdujemy bezpośredniego nawiązania do wstawienniczej roli Maryi (brak rzeczownika „wstawiennictwo”, form pochodnych i bliskoznacznych). Odnajdujemy natomiast odniesienie do postaci Matki Najświętszej wyrażone w syntagmach: „guod in honórem beátae Maríae Vírginis, Matris eius” [36] (wersja łacińska) oraz: „oddając cześć Jego Matce, Najświętszej Maryi Pannie”[37] (polski przekład ze Zbioru Mszy).

4.3.Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

4.3.1. Leksykon

• Rzeczowniki: określenia Osób – Bóg, Ojciec, Syn, Matka, Maryja, Panna; pozostałe – sakrament, radość, Ciało, Krew, cześć, życie;
• Zaimki: nasz, Jego, nas;
• Przymiotniki: Jednorodzonego, Najświętszej, doczesnym, wiecznego;
• Czasowniki: przyjmować, podtrzymywać, doprowadzić;
• Imiesłowy: oddając.

• Formy czasownikowe

• czas przeszły, 2 os. l. mn. – przyjęliśmy;
• czas teraźniejszy, 3 os. l. poj., tryb rozkazujący – niech podtrzymuje, niech doprowadzi;
• imiesłów przysłówkowy współczesny – oddając.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: współrzędnie, łączne – przyjęliśmy, oddając; współrzędnie, łączne – oddając, niech podtrzymuje; współrzędnie, łączne – podtrzymuje, doprowadzi

4.3.2. Syntaksa

• Boże, nasz Ojcze, przyjęliśmy z radością Sakrament Ciała i Krwi Twojego Jednorodzonego Syna;
• oddając cześć Jego Matce;
• Najświętszej Maryi Pannie;
• niech On nas podtrzymuje w życiu doczesnym;
• i doprowadzi do życia wiecznego;
• przez Chrystusa, Pana naszego.

4.3.3. Struktura

• zwrot do Boga („Boże, nasz Ojcze”);
• uzasadnienie prośby: oddając cześć Jego Matce […];
• przedmiot prośby: niech On nas podtrzymuje w życiu doczesnym i doprowadzi do życia wiecznego.

4.4.Kontekst liturgiczno-teologiczny

W omawianej modlitwie po komunii[38] po bezpośrednim zwrocie do Boga następuje rozbudowana syntagma, zawierająca informację o przyjętej przez wiernych komunii świętej. Komunia nazywana jest tutaj „Sakramentem Ciała i Krwi Twojego Jednorodzonego Syna”[39].

Przedmiot wypowiedzianej prośby, wyrażonej w ostatnich syntagmach, stanowi troska wiernych o to, aby Bóg „podtrzymywał ich w życiu doczesnym i doprowadził do życia wiecznego”[40]. Fakt, że supliki te zawarte są w dwóch zdaniach złożonych współrzędnie łącznie, w kontekście teologicznym posiada głębokie znaczenie. Człowiek bowiem jak podkreśla S. Haręzga, ma pełne prawo wołać do Boga o uzdrowienie ciała, o zdrowie i pomyślność w życiu doczesnym. Ale, dodaje autor, znacznie bardziej wzniosłe jest zaakceptowanie cierpienia jako elementu Bożego planu zbawienia[41].

Dlatego w tekście modlitwy, o czym wspominaliśmy, prośba o pomoc w doprowadzeniu do życia wiecznego stoi obok błagania o „podtrzymanie” w życiu doczesnym. Bowiem pokorne przyjęcie choroby, nieszczęść, wszelkich dolegliwości fizycznych, ma dla wiernych ogromne znaczenie duchowe. Krzyż cierpienia przybliża do odkupienia, nie tylko tego, który z godnością ten krzyż niesie, ale także innych ludzi. Ból przeżywany w Chrystusie „zamienia się w narzędzie uświęcenia i ekspiacji”[42].

Jedna z syntagm omawianej modlitwy mówi o oddawaniu czci Maryi. W omawianym tekście jest podkreślone, że modlący się przyjęli eucharystię na chwałę błogosławionej Dziewicy Maryi. Widać tutaj chrystologiczny związek z Maryją[43] tytułowaną: „Jego Matką, Najświętszą Maryją Panną”[44]. „Jego”, zatem Chrystusa, który umarł za nas krzyżu. Maryja zaś, co było wielokrotnie w niniejszym studium podnoszone, pozostała zjednoczona w cierpieniu ze swoim Synem, stała pod krzyżem, przyczyniając się tym samym do realizacji planu zbawienia.

Dziś Matka Boża pokazuje wiernym, na czym polega tajemnica krzyża Chrystusa, a tym samym udowadnia, że doczesne troski mają głęboki sens zbawczy. Modląc się do Tej, która została Wniebowzięta, żyje ludzkość z nadzieją, że Ona nauczy ją wypełniać wolę Boga, aby w ostateczności osiągnęła szczęście wieczne.

II. Logos maryjnego orędownictwa

1. O orędownictwie Maryi Panny Uzdrowienia chorych

W kolekcie formularza Najświętszej Maryi Panny Uzdrowienie chorych[45]po charakterystycznym dla tego typu modlitw zwrocie do Boga, następuje syntagma wyrażająca prośbę. Użyte w tym celu czasowniki w trybie rozkazującym – „daj”, „uwolnij”, „obdarz” tworzą ciąg występujących po sobie wydarzeń, ułożonych konsekwentnie i skupionych wokół tematów: zdrowia, cierpienia i radości. Pierwsze wyrażenie przerwane jest syntagmą „sługom swoim”[46]. Zestawienie czasownika w trybie rozkazującym z rzeczownikiem „słudzy” jest niezwykle doniosłe liturgiczne, przełamuje, bowiem gramatyczną formę rozkazu – „daj” – „sługom” decyduje o błagalnym charakterze tekstu, nadając mu formę pokornej modlitwy.

Po pierwszej części modlitwy do tekstu włączone zostało maryjne wstawiennictwo. Maryja – Wstawienniczka i Orędowniczka wspiera prośby modlących się wiernych, przynosząc im nadzieję na osiągnięcie zdrowia duszy i ciała.

W drugiej części modlitwy zawarte są dwie prośby: „uwolnij nas od doczesnych utrapień i obdarz wieczną radością”[47]. Przedmiotem prośby jest potrzeba uwolnienia wiernych od cierpień, zesłanie zdrowia i obdarzenie ich wieczną radością. Należy jeszcze raz podkreślić, że syntagma dotycząca wiecznej radości następuje po prośbach o zdrowie i uwolnienie od cierpień. Radość wieczna, zatem radość, która wynika z faktu zbawienia, radość w niebie u boku Ojca.

Omawiając prawdy wynikające z kolekty, należy zwrócić szczególną uwagę na rolę Maryi. Matka Jezusa była z Nim obecna przy krzyżu – wierna i współcierpiąca. Dzięki Jej czynnemu zaangażowaniu w dzieło zbawienia, Maryja uczy wierzących tego, co prawdziwie chrześcijańskie. Dlatego tak ważna jest modlitwa o Jej wstawiennictwo u Syna, aby wolny od przykrych doświadczeń Kościół mógł rozkoszować się wieczną radością[48].

Modlitwa nad darami[49] po zwrocie do Boga zawiera niezwykle oryginalny i poetycki zwrot „wejrzyj z upodobaniem”[50]. Można dostrzec w tym sformułowaniu paralelę z hymnem Magnificat („Bowiem wejrzał na uniżenie Służebnicy swojej )[51].

Kolejna prośba wyrażona jest w formie zdania współrzędnego, zbudowanego na orzeczeniu „udziel”. Między wymienionymi zdaniami umiejscowiony został imiesłowowy równoważnik zdania, stwierdzający fakt oddawania czci przez wiernych Matce Bożej. Wspomnienie pamięci czci Maryi stanowi podstawę do sformułowania prośby. Znamienne jest umieszczenie syntagmy podkreślającej stosunek ludu Bożego do Maryi przed wyrażeniem prośby do Boga o udzielenie pomocy. Podniesiona została w ten sposób rola Tej, która występuje pod tytułem „Uzdrowienia chorych”. Rola, która polega na wstawiennictwie u Boga.

To wstawiennictwo można rozumieć dwojako. Z jednej strony Najświętsza Maryja Panna wyprasza dla ludzi łaski potrzebne w życiu doczesnym, wstawia się za nimi o pomoc w codziennych przykrych sprawach, takich jak choroby, zarówno ciała, jak i duszy. Z drugiej zaś Matka Boża uczy wiernych, jak pojąć wielką prawdę teologiczną o tym, że wszelkie cierpienie trzeba przeżywać z Chrystusem, wówczas nabiera ono głębokiej treści, zostaje uświęcone, a tym samym staje się narzędziem służącym naszemu zbawienia.

Świadomość prawdy o pełnej zgodzie Maryi na zrządzenie Boskie, branie Jej za wzór w codziennej egzystencji, przyczyni się do tego, że wstawiennictwo Maryi – Uzdrowienia chorych pomoże ludziom żyć w szczęściu i zdrowiu tu, na ziemi, jak również osiągnąć wieczne szczęście w niebie.

Pełne wyjaśnienie tytułu Maryi Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych[52] zawarte zostało w prefacji z omawianego formularza.

Pierwsze syntagmy tekstu zawierają informację o fakcie uczestniczenia Matki Bożej „w przedziwny sposób w tajemnicy cierpienia”[53] Chrystusa. Przymiotnik „przedziwny” oraz rzeczownik „cierpienie” stanowią istotę poruszanego tematu. Wielokrotnie przy okazji niniejszych rozważań była mowa o uzdrawiającej mocy krzyża Chrystusa. Jezus bowiem, umierając w mękach na krzyżu, przyjął na siebie cierpienie fizyczne i moralne całego świata, zapewniając tym samym zbawienie ludzkości.

Ta teologiczna prawda przyświeca chrześcijanom w ich codziennym pełnym trosk życiu. Jak naucza Kościół, ludzkie dolegliwości mogą i powinny posiadać rolę ekspiacyjną. Trzeba tylko dobrze pojąć właściwy i głęboki sens śmierci Chrystusa, a także bezwzględnie zaufać Bożej mądrości, gdyż w niej realizuje się Boski plan zbawienia. Droga do zbawienia nie jest łatwa, natura ludzka wzbrania się przed przyjęciem cierpień doczesnych, przed ich akceptacją, człowiek nie zawsze potrafi postawić swe bolączki w świetle zapowiadanego odkupienia.

Dlatego Bóg, który chce ludzkości pomóc w każdej sprawie, stawia na ludzkiej drodze Maryję. Ona w pełni zrozumiała istotę Bożych działań. Uświadamiając sobie tę wielką tajemnicę odkupienia, mając na uwadze rolę Maryi w Boskim planie zbawienia, w pełni rozumie się istotę dalszych syntagm prefacji. Najświętsza Dziewica „jaśnieje chorym wzywającym Jej opieki”[54]. Dlatego w liturgii mszalnej wielbimy Boga Ojca, który dał Maryję za Patronkę dla wiernych ulegającym różnym chorobom[55].

Ponadto Maryja jest „znakiem zbawienia i niebieskiej nadziei”[56], stanowi bowiem przykład dla chorych, którzy współcierpią z Chrystusem i mają Maryję przed oczyma. Ona jest wzorem „doskonałej zgody z wolą Boga i pełnego upodobnienia się do Chrystusa”[57].

Lud pielgrzymujący winien zatem naśladować postawę Maryi, pokładając ufność w Bogu, a także nieustannie wznosić do Niej modlitwy, gdyż prawda o wstawiennictwie Matki Bożej przynosi nadzieję i napawa optymizmem.

W omawianej modlitwie po komunii[58] po bezpośrednim zwrocie do Boga następuje rozbudowana syntagma, zawierająca informację o przyjętej przez wiernych Komunii świętej. Komunia nazywana jest tutaj „Sakramentem Ciała i Krwi Twojego Jednorodzonego Syna”[59].

Przedmiot wypowiedzianej prośby, wyrażonej w ostatnich syntagmach, stanowi troska wiernych o to, aby Bóg „podtrzymywał ich w życiu doczesnym i doprowadził do życia wiecznego”[60]. Fakt, że prośby te zawarte są w dwóch zdaniach złożonych współrzędnie łącznie, w kontekście teologicznym posiada głębokie znaczenie. Człowiek bowiem ma pełne prawo wołać do Boga o uzdrowienie ciała, o zdrowie i pomyślność w życiu doczesnym. Jednak znacznie bardziej wzniosłe jest zaakceptowanie cierpienia jako elementu Bożego planu zbawienia[61].

Dlatego w tekście modlitwy prośba o pomoc w doprowadzeniu do życia wiecznego stoi obok błagania o „podtrzymanie” w życiu doczesnym. Bowiem pokorne przyjęcie choroby, nieszczęść, wszelkich dolegliwości fizycznych, ma dla wiernych ogromne znaczenie duchowe. Krzyż cierpienia przybliża do odkupienia, nie tylko tego, który z godnością ten krzyż niesie, ale także innych ludzi. Ból przeżywany w Chrystusie „zamienia się w narzędzie uświęcenia i ekspiacji”[62].

Jedna z syntagm omawianej modlitwy mówi o oddawaniu czci Maryi. W omawianym tekście jest podkreślone, że modlący się przyjęli Eucharystię na chwałę błogosławionej Panienki Maryi. Matka Chrystusa, który umarł za nas krzyżu. Maryja zaś, co było wielokrotnie w niniejszym studium podnoszone, pozostała zjednoczona w cierpieniu ze swoim Synem, stała pod krzyżem, przyczyniając się tym samym do realizacji planu zbawienia.

Dziś Matka Boża pokazuje wiernym, na czym polega tajemnica krzyża Chrystusa, a tym samym udowodnia, że doczesne troski mają głęboki sens zbawczy. Modląc się do Tej, która została Wniebowzięta, żyje ludzkość z nadzieją, że go nauczy Ona wypełniać wolę Boga, aby w ostateczności osiągnęła szczęście wieczne.

III. Ethos maryjego wstawiennictwa

1„Ubóstwo pełne godności”[63]

Pisze S. Harzęga: „Zapowiedź proroka wypełniła się w krzyżu Chrystusa […]. W ten sposób Chrystus, przyjmując na siebie cierpienia fizyczne i moralne ludzi wszystkich czasów, wysłużył nam życie i zbawienie. Od tego momentu każde ludzkie cierpienie w Jego krzyżu i zmartwychwstaniu uzyskuje walor zbawczy nie tylko dla osoby cierpiącej, ale także dla innych”[64]. Prawda o paschalnym dziele Chrystusa, w kontekście którego szczególnego znaczenia nabierają wszelkie ludzkie niedole, stanowi jedną z podstawowych prawd wiary. Była o niej wielokrotnie mowa w niniejszej publikacji. Wierni wznoszą do Boga prośby o uzdrowienie, błagania o wyjście z ubóstwa doczesnego, niemniej czymś znacznie wznioślejszym jest akceptacja cierpienia. W krzyżu Chrystusa bowiem uzyskuje ono walor zbawczy, zarówno dla osoby cierpiącej, jak i jej otoczenia[65].

Aby w pełni uświadomić sobie głębię prawdy o uświęceniu boleści przeżywanych w zjednoczeniu z Chrystusem, należy spoglądać na przykład Maryi. Matka Boża stojąca pod krzyżem, współpracowniczka Boga w Boskim planie zbawienia przez swoje absolutne zawierzenie Jego planom, naucza wiernych tego, co autentycznie chrześcijańskie: „Bo spojrzał na swoją pokorną służebnicę. I odtąd nazywać mnie będą szczęśliwą wszystkie narody[66]”. W przytoczonych słowach zawiera się cała głębia prawdy o postawie Maryi. Bowiem w „spojrzeniu Boga” zawarły się ubóstwo fizyczne Niepokalanej, cierpienie związane z nauczycielską działalnością Syna, wreszcie Jego męczęńska śmierć. Ale to „spojrzenie” to przede wszystkim nadanie Maryi przywileju Bożego macierzyństwa. Wierni kontemplujący postać cierpiącej Theotokos, winni pojąć, że tylko realizowanie woli Bożej nawet wówczas, gdy nie do końca ją rozumieją, wprowadza ich w tajemnicę krzyża i prowadzi do zbawienia.

Te głębokie prawdy zostały podjęte i podkreślone w omawianych tekstach euchologijnych. W prefacji z formularza Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych czytamy: „Albowiem Najświętsza Dziewica Maryja, w przedziwny sposób uczestnicząc w tajemnicy cierpienia, jaśnieje chorym, wzywającym Jej opieki, jako znak zbawienia i niebieskiej nadziei; tym zaś, którzy się w Nią wpatrują, daje przykład doskonałej zgody z Twoją wolą i pełnego upodobnienia się do Chrystusa [podkr. Z.J]. On to z miłości dla nas obarczył się naszym cierpieniem i dźwigał nasze boleści”[67].

Za wstawiennictwem Maryi modlący się mogą zjednoczyć się z Chrystusem. Niepokalna Dziewica jest także Orędowniczką wiernych w prośbach o uzdrowienie duszy i ciała: „i za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Dziewicy uwolnij nas od doczesnych utrapień i obdarz wieczną radością”[68]. Matka Boża jest przykładem troski o współbraci, potrzebujących opieki z powodu doznawanych chorób. Wzywa do modlitwy za tych, którzy cierpią na duszy.

Konkludując, warto przytoczyć fragment z wprowadzenia do omawianego formularza: „Sprawować Msze ku czci Najświętszej Dziewicy Uzdrowienia chorych i wzywać Jej pośrednictwa celem otrzymania zdrowia ciała to znaczy sławić szczególnym moment historii zbawienia. Jej zakończenie i dopełnienie nastąpi wówczas, gdy w czasie chwalebnego przyjścia Pana „jako ostatni wróg zostanie pokonana śmierć” (1 Kor 15, 26), a ciała sprawiedliwych zmartwychwstaną nienaruszone”[69].

2. Wierzyć w wolę Bożą i orędownictwo Maryi

Każdy człowiek doświadcza w swoim życiu chorób ciała. Zasięga wówczas porady lekarza, ale medycyna, mimo szybkiego tempa rozwoju nauki, nie potrafi odpowiedzieć na każde wyzwanie. Życie człowieka na ziemi kończy się śmiercią ciała. Choroba i śmierć jest doświadczeniem trudnym, zarówno dla pacjenta, jak i jego bliskich. Sytuacje skrajne prowadzą często do formułowania oskarżeń pod adresem Boga.

Wierni mają pełne prawo do wznoszenia modlitw o uzdrowienie ciała. Ale czymś znacznie wznioślejszym jest akceptacja cierpienia jako narzędzia do współpracy z Chrystusem. Syn Boży stał się człowiekiem i przez swoje cierpienie fizyczne i duchowe odkupił ludzkość. Od tej chwili każda choroba i śmierć posiadają wymiar zbawczy, pokazują, jak składając ofiarę z samego siebie, można głosić orędzie zmartwychwstania Chrystusa.

Z ludzkiego punktu widzenia nie jest to zadanie łatwe. Cierpienie częstokroć budzi sprzeciw, pojawiają się pytania, dlaczego dotyka ono ludzkość. Z odpowiedzią przychodzi Najświętsza Maryja Panna, czczona pod tytułem Uzdrowienia chorych. Ona cierpiała wraz z Chrystusem od chwili Jego narodzin, to cierpienie zaprowadziło ją pod krzyż. Nigdy jednak nie straciła wiary w słuszność Bożego planu zbawienia, przeciwnie, swoją postawą ufności udowadniała, że w cierpieniu i ofierze spełnia się to, co autentycznie chrześcijańskie[70]. Postawę Maryi S. Harzęga nazywa „paschalną szkołą chrześcijańskiego życia”[71]. Aby żyć zgodnie z Jej wytycznymi, wierni muszą nieustannie pamiętać o Eucharystii, w niej bowiem ofiarowują Chrystusowi wszystkie swoje słabości i niedole. Spoglądając na przykład Maryi, modlący się w każdym momencie pogrążonego w boleściach życia winni pamiętać, że Ona doświadczyła szczególnego cierpienia – uczestniczyła w męcę Syna. Mimo to Jej wiara pozostała niezłomna, oczekiwała wraz z Apostołami na zesłanie Ducha Pokoju.

Dziś Matka Boża oręduje za każdym człowiekiem, którego przygniata ból. Wierni mogą uciekać się do Jej wstawiennictwa w prośbach o uzdrowienie, odsunięcie cierpienia. Niemniej przede wszystkim winni pamiętać o ofierze Chrystusa i o Jego cierpieniu, dzięki któremu oni po śmierci mogą uzyskać zbawienie. Bowiem w świetle męki Pana każdy ból nabiera szczególnej wartości, wartości nowego życia u boku Ojca. Wstawiennictwo Matki Najświętszej pomaga zatem zrozumieć ideę Bożego planu zbawienia, które opiera się na cierpieniu Boga w ludzkiej postaci. On dał się ubiczować za nasze grzechy. Współcierpiąca Maryja otrzymała pocieszenie. Choć Jej ziemskie życie od najmłodszych lat wypełnione było boleścią, zachowała wiarę i, co szczególnie ważne, uzyskała nagrodę w niebie.

Zakończenie

W niniejszym artykule staraliśmy się pokazać, że modlitwy euchologijne pomieszczone w formularzu Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych ze Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie zawierają głębokie treści teologiczno-pastoralne, ze szczególnym uwzględnieniem prawdy o wstawiennictwie Maryi.

Do sformułowania wniosków teologiczno-liturgicznych w sposób znaczący przyczyniły się poczynione analizy. Analiza porównawcza tekstów łacińskich i polskich pozwoliła stwierdzić, że kwestia orędownictwa Maryi w omawianym formularzu eksponowana jest w sposób zarówno bezpośredni, jak i pośredni. Wyszczególnienie poszczególnych części mowy i zdania, budujących strukturę modlitw, pozwoliło odkryć najgłębsze pokłady zawartych w nich prawd teologicznych i pastoralnych.

Wnioski zebrane zostały w części zatytułowanej Logos. Kolejna część – Ethos – poświęcona została cnotom i postawom Maryi, które Kościół wyszczególnia i zaleca wiernym naśladować.

Modlitwy euchologijne, zawarte w formularzu Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, łączą się ze sobą zarówno pod względem językowym, jak i teologicznym, tworząc zestaw tekstów pozwalający na poprawne i pełne oddawanie czci Matce Bożej.

Streszczenie artykułu pt:

Bogurodzica Orędowniczką.
Na podstawie modlitw euchologijnych
z formularza Najświętsza Maryja Panna Uzdrowienie chorych
ze Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie

Przeprowadzone analizy modlitw pomieszczonych w Zbiorze Mszy o Najświętszej Maryi Pannie mają na celu pokazać, w jaki sposób liturgia święta, na przykładzie wybranego formularza mszalnego, głosi prawdy o orędownictwie Maryi, podkreśla Jej udział w Bożym planie zbawienia oraz Jej postawy, które wierni winni naśladować w życiu doczesnym.

Stąd niniejszy artykuł składa się z trzech części. Pierwsza część zawiera hermeneutykę modlitw euchologijnych to jest: kolekty, modlitwy nad darami, prefacji oraz modlitwy po Komunii. W części drugiej –logos – zaprezentowane zostały prawdy płynące z przeprowadzonych analiz tekstów euchologijnych. Część trzecia – ethos – zawiera prawdy, które zostały przełożenie na życie wiernych.

Przykład rozważanego formularza pokazuje, że w Zbiorze Mszy o Najświętszej Maryi Pannie Kościół ofiarowuje teologom, duszpasterzom oraz wiernym kompletny zestaw formuł pozwalający na uprawianie poprawnego kultu Matki Bożej.

[1] Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, Watykan 1987 (dalej CM).

[2] Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie, Poznań 1998 (dalej ZMM).

[3] Kolekta (dalej K) z formularza nr 44, [w:] CM, s. 168.

[4] K z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[5] K z formularza nr 44, [w:] CM, s.168.

[6] K z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[7] Kolekta została przyjęta do ZMM bez redakcyjnych zmian. Por Ordo Ministrantium infirmis. Proprium Missarum (Prot. N. 113/74 [7 III 1974]), Vaticano 1974, s. 14. Kolekta ta znajduje się także w tekstach komunijnych do mszy maryjnych w Mszale Rzymskim 75 (Commune B. Mariae, s. 670). Natomiast części tej modlitwy zawarte są już w Sacramentarium Leonianum, nr 502: Tribuat nobis, domine quesumus, sanitatem mentis et corporis sacramenti tu medicina caelestis; ut huius operatione uegetati tam praesentia quam aeterna subsidia capiamus: per.

[8] K z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[9] Por. D.Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine: textkritische Quellenforschung und systematisch-theologische Studien, Europäische Hochschulschriften/Publications Universitaires Européennes/European University Studies, Reihe 23 Theologie, 491, Frankfurt am Main 1993, s. 591.

[10] K z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[11] Por. S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, [w:] Nowe Msze o Najświętszej Maryi Pannie. Komentarze i homilie, red. A. Paciorek, H. Witczyk, Kielce 2008, s. 496.

[12] Tamże.

[13] Modlitwa nad darami (dalej Mnd) z formularza nr 44, [w:] CM, s. 168.

[14] Mnd z formularza nr 44, [w:] ZMM,s. 179.

[15] Mnd z formularza nr 44, [w:] CM, s. 168.

[16] Mnd z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[17] Modlitwę w podobnym brzmieniu znajdujemy w: Liber Sacramentorum Romanae Aeclesiae Ordinis Anni Circuli (Cod. Vat. Reg.lat 316/ Paris Bibl. Nat. 7193, 41 / 56), Sacramentarium Gelasianum, L.C. Mohlberg OSB, Casa Editrice Herder, Roma 1968, nr 1092. Jej treść jest następująca:

Preces, dómine, tuórum réspice oblationésque fidélium,
ut tibi gratae sint perpetuo festiuitate sanctorum et nobis

cónferant tuae propitatiónis auxílium: per.

[18] Mnd z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[19] Łk 1, 48.

[20] Por. Mnd z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[21] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 593-594.

[22] S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, s. 496.

[23] Prefacja (dalej P) z formularza nr 44, [w:] CM, s. 169.

[24] P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179-180.

[25] Tamże, s. 180.

[26] „Textus huius formularii, praeter praefationem, iidem sunt ac missae de beata Virgo sub titulo «Salus infirmorum», quae in Proprio missarum Ordinis Ministrantium infirmis,Typis Polyglottis Vaticanis 1974, pp 14-15.27-30 invenitur”.

[27] Por. P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[28] S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, s. 496.

[29] P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[30] Por. Wprowadzenie do formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 178.

[31] Por. P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[32] Por. Wprowadzenie do formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 178.

[33] P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[34] Modlitwa po Komunii (dalej MpK) z formularza nr 44, [w:] CM, s. 170.

[35] MpK z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[36] MpK z formularza nr 44, [w:] CM, s.170.

[37] MpK z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[38] Ordo Ministrantium infirmis, Proprium Missarum (Prot. N. 113/74 [7. III. 1974]), s. 15.

[39] MpK z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[40] Por. tamże.

[41] S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, s. 496.

[42] Tamże.

[43] D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 600.

[44] Por. MpK z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[45] K z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[46] Tamże.

[47] Tamże.

[48] Tamże.

[49] Mnd z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[50] Tamże.

[51] Łk 1,48.

[52] P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179-180.

[53] Tamże, s. 180.

[54] Tamże.

[55] Por. Wprowadzenie do formularza nr 44, [w]: ZMM, s. 178.

[56] P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[57] Tamże.

[58]Mpk z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[59] Mpk z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[60] Por. tamże.

[61] S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, s. 496.

[62] Tamże.

[63] Adhortacja Apostolska „Marialis cultus” Ojca Świętego Pawła VI o rozwoju należycie pojętego kultu Maryjnego. Rzym, 2 lutego 1974, [w:] Matka Odkupiciela Matką Kościoła. Dokumenty, Warszawa 1990, s. 243-279. Cytat ze strony 277.

[64] S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, s. 496.

[65] Por. tamże.

[66] Łk 1, 48. Za: Pismo święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie języków oryginalnych ze wstępami i komentarzem, red. M. Peter (Stary Testament) i M. Wolniewicz (Nowy Testament), t. I-III. Poznań 1975, s. 152.

[67] P z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 180.

[68] K z formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 179.

[69] Wprowadzenie do formularza nr 44, [w:] ZMM, s. 178.

[70] Por. S. Haręzga, Najświętsza Maryja Panna, Uzdrowienie chorych, s. 496.

[71] Por. tamże, s. 497.