(w świetle Collectio missarum de Beata Maria Virgine[1])

Wstęp

Lektura formularza Najświętszej Maryi Panny Matki Bożej Opatrzności, pomieszczonego w Zbiorze Mszy o Najświętszej Maryi Pannie[2], pozwala dostrzec bogactwo teologiczne czytań biblijnych oraz tekstów euchologijnych, które składają się na omawiany formularz. Celem niniejszego artykułu będzie zatem ukazanie, w jaki sposób tytuł formularza nawiązuje do treści zawartych w poszczególnych czytaniach i modlitwach, jak teksty te korespondują ze sobą nawzajem, zarówno w sferze językowej, jak i pod względem wynikających z nich prawd teologicznych. Kwestią szczególnie interesującą, wokół której skupimy nasze rozważania, jest wstawiennictwo Maryi. Postaramy się pokazać, w jaki sposób motyw wstawiennictwa ukazany jest w kolejnych tekstach biblijnych oraz euchologijnych, jak te prawdy, zogniskowane wokół wstawiennictwa, przekładają się na życie wiernych.

Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej zamieszczona zostanie hermeneutyka tekstów biblijnych – Pierwszych Czytań, Psalmów, Śpiewów przed Ewangelią oraz Ewangelii, w drugiej zaś poddamy analizie teksty euchologijne. Uznaliśmy za stosowne przytoczyć w całości teksty modlitw mszalnych, zarówno w ich oryginalnym, łacińskim brzmieniu, jak również w wersji polskiej. Wersję łacińską i polską poddamy analizie porównawczej pod kątem tematu wstawiennictwa, następnie tekst polski poddamy analizie lingwistycznej, aby ostatecznie zaprezentować jego znaczenie teologiczno-liturgiczne. Ostatnia część to prawdy, jakie wynikają ze Słowa Bożego oraz Słowa Kościoła (Logos), a także przełożenie tych prawd na życie wiernych (Etos).

I. hermeneutyka tekstów biblijnych

1. Pierwsze czytanie Iz 66,10-14

1.1. Struktura tekstu

Fragment Księgi Izajasza, stanowiący pierwsze czytanie (Iz 66,10-14) w formularzu: Najświętsza Maryja Panna Matka Bożej Opatrzności, należy do drugiej części Księgi prorockiej (Iz 40-66), a konkretnie do Tritoizajasza (Iz 56-66). Ta ostatnia część Księgi posiada wiele akcentów pocieszających, które mają swoje źródło w powrocie narodu izraelskiego z niewoli babilońskiej[3].

1.2. Egzegeza tekstu

Prorok Izajasz wzywa do radości z powodu powrotu z niewoli babilońskiej. To wezwanie skierowane jest do tych „co miłują Jerozolimę” (w.10), a więc tych, którzy w pełni przeżyli jej smutny los w przeszłości. Autor nawiązuje do wyobrażenia Jerozolimy jako rodzącej niewiasty, od której wierni synowie mają otrzymać udział w jej radościach i obfitości, przedstawionej jako karmienie niemowlęcia: „ażebyście ssać mogli aż do nasycenia z piersi jej pociech, ażebyście ciągnęli mleko z rozkoszą” (w.11). Jednym z najważniejszych owoców tej radości jest pokój[4]. Jego wyrazem jest obraz „wartkiego potoku” (w.12), który w Palestynie ma specjalną wymowę. Dawcą pokoju jest Bóg. Zostało to porównane do „wezbranego strumienia” (w.12). Właściwym sprawcą tych radości jest Jahwe. Autor natchniony porównuje je do pociech świadczonych przez matkę: „jak kogo pociesza własna matka, tak ja was pocieszać będę” (w.13). Końcowy werset, który jest reakcją na doznane dowody łaskawości Boga składa się z dwóch części[5]. Pierwsza mówi o radości serca, czego wyrazem są „kości pełne świeżości jak murawa” (w.14). Druga część jest zamknięciem poematu wizją apokaliptyczną. Spotykamy w niej dwie grupy: „słudzy” Boga i Jego „nieprzyjaciele” (w.14). Jednakże tych stwierdzeń (w kontekście dalszych wierszy 16-17) nie należy wiązać z nagrodą czy karą Boga[6].

1.3. Teologia tekstu

Zasadniczym tematem teologicznym omawianego tekstu jest pociecha – radość, którą przynosi sam Bóg za pośrednictwem Jerozolimy. Do tego tematu nawiązuje Jezus w kazaniu na górze (Mt 5,4), w którym głosi radość jako nagrodę dla smucących się z powodu triumfu grzechu w świecie. Radość i pociecha mesjańska oznacza wypełnienie wszelkich aspiracji nowego Izraela, odmianę losu, odwrócenie sytuacji oddalenia się od Boga, a rozpoczęcie panowania Królestwa Bożego[7]. Jest to przejaw Bożej Opatrzności, która zaspokaja zarówno potrzeby czysto witalne wszystkich istot żywych (np. pożywienie – por. Ps 36,7; 145,15-16; 104,27-28; 147,9), jak też pragnienia duchowe człowieka, odnoszące się do sfery poznania i ukochania Boga oraz realizacji Jego planu zbawienia. Ostatecznym bowiem celem Bożej Opatrzności jest doprowadzenie wszystkich stworzeń do stanu trwałego szczęścia, radości i pokoju[8].

1.4. Aspekt maryjny tekstu

Aby odpowiednio zrozumieć tytuł „Matki Bożej Opatrzności”, trzeba go interpretować w kontekście przedstawionej wyżej teologii Bożego zatroskania o człowieka. Maryja nazywana „Matką Bożej Opatrzności” została dana Kościołowi jako troskliwa Matka, aby przez swoje wstawiennictwo zabiegać o dobra duchowe[9]. Podobnie jak Bóg nie może zapomnieć o swoim ludzie: „Ja nie zapomnę o tobie” (w.15), tak Najświętsza Maryja Panna wstawia się za nami[10], „śpieszy z pomocą Kościołowi we wszystkich potrzebach”[11] i „napełnia nas pociechą” (por. Iz 66,10-14). W Księdze Izajasza czytamy: „Czyż może niewiasta zapomnieć o swoim niemowlęciu?” (Iz 49,15). Nic dziwnego, że w Tradycji Kościoła Maryja przyrównana jest do Jerozolimy wyposażonej we wszelkie dobra. Z nich bowiem korzysta Maryja przez swoje wstawiennictwo, które w tym formularzu jest przedstawione jako źródło pełne dobroci. Maryja ją posiada i jest godna ją rozdzielić. Tak jak z Jerozolimy, miasta Bożego, płynie radość, wesele i pociecha, tak Bóg przez orędownictwo Maryi jest źródłem pociechy dla wierzących. Maryja, jako Matka wszystkich ludzi, swą modlitwą i orędownictwem wpisuje się w ojcowską opatrznościową aktywność Boga, której głównym celem jest zbawienie ludzi[12].

2. Psalm responsoryjny (Ps 131(130), 1. 2-3)

2.1. Struktura tekstu

Psalm 131(130) w oryginale hebrajskim składa się z około trzydziestu słów[13] i trzech wierszy. Każdy z wierszy zawiera nieco osobną myśl.

2.2. Egzegeza tekstu

Pierwszy wiersz psalmu zawiera stwierdzenia negatywne dotyczące postawy psalmisty[14], który mówi o sobie, kim nie jest: „moje serce się nie pyszni i nie patrzą wyniośle moje oczy, nie dbam o rzeczy wielkie” (Ps 131,1). Nie posiada on pychy, ani w swoim sercu, ani w spojrzeniu. Potrafi krytycznie ocenić swoje możliwości, stąd nie ulega nieumiarkowanej ambicji i nie usiłuje osiągnąć tego, co przerasta jego siły[15]. Werset drugi psalmu zawiera pozytywną afirmację. Wyrażenie: „lecz uspokoiłem i uciszyłem moja duszę” (Ps 131,2) świadczy o przeżytej w przeszłości wewnętrznej walce[16]. Aktualne usposobienie psalmisty ukazuje metafora, w której porównuje się on do gamul, tj. do dziecięcia, które jest już odkarmione[17], ale potrzebuje nadal opieki matki[18]. Metafora ta wyraża to, że tak jak dziecko pragnie i bezwzględnie potrzebuje mleka swej matki, tak samo w przeszłości psalmista pragnął nieumiarkowanie wielorakich dóbr. Później, najprawdopodobniej pod wpływem próśb i niepowodzeń, zmienił się, uspokoił i zadowolił własnym losem. Podobnie jak odzwyczajone od piersi matczynej dziecko pozostaje w jej objęciach spokojne i bezpieczne, tak i psalmista pozostaje szczęśliwy przy Bogu przez fakt, iż od dóbr dawniej pożądanych zwraca się do Jahwe[19]. Końcowy trzeci werset psalmu, który odbiega zarówno formą, jak i treścią od poprzednich wierszy, jest wyznaniem ufności wobec Boga. Najpierw psalmista przedstawiał swoją sprawę Bogu, a teraz kieruje zachętę do całego Izraela: „Izraelu, złóż nadzieję w Panu, teraz i na wieki” (Ps 131, 3)[20]. Ufność, do której zachęca modlący się, staje się udziałem całej wspólnoty. Nadzieja budzi się w całym ludzie izraelskim, który Bóg obdarza bezpieczeństwem, życiem oraz pokojem, rozciągając go od teraźniejszości aż po przyszłość: „teraz i na wieki” (Ps 131, 3)[21].

2.3. Teologia tekstu

Psalm ma charakter osobistego wyznania, cichej i pokornej modlitwy, której adresatem jest Bóg. Podstawową treścią tekstu jest ogromna ufność pokładana w Bogu i zupełne zdanie się na Jego świętą wolę[22]. Główne prawdy teologiczne, wynikające z tej pieśni, to zachowanie prawa, spokój oraz ufność w Boga. Psalmista kreśli w niej obraz niemowlęcia w objęciach matki. Jest to wzór relacji każdego wierzącego i całej wspólnoty do Boga. Relacja ta wyraża się w postawie bezpieczeństwa, pokoju i ufności[23]. Podstawą ufności autora jest wiara w sprawiedliwość Bożą, która się kiedyś ujawni. Stąd słuszne jest, aby człowiek przyjął postawę ufnego oczekiwania w pomoc Bożą[24]. Zaufanie Bogu daje poczucie bezpieczeństwa i pozwala na spokojne i bezpieczne życie[25].

Tekst psalmu 131 poprzez metaforę matki i niemowlęcia nawiązuje i jest ściśle związany z pierwszym czytaniem Izajasza (Iz 66,10-14) w formularzu mszy o Najświętszej Maryi Pannie Matce Bożej Opatrzności[26]. Pozostaje też w konotacji z tym formularzem. Jest to poetyckie, ale też bardzo bezpośrednie i proste wyznanie wiary w Bożą Opatrzność[27].

2.4. Aspekt maryjny tekstu

W metaforze psalmu 131 o matce i dziecięciu można dopatrzeć się alegorii mariologicznej. Maryja Dziewica nazywana jest „Matką Opatrzności”, ponieważ została nam dana przez Boga jako troskliwa Matka, aby przez swoje wstawiennictwo zabiegać dla nas o wszelkiego rodzaju dobra, zwłaszcza duchowe[28]. Mówi o tym dobitnie prorok Izajasz: „Czy może niewiasta zapomnieć o swym niemowlęciu, ta, która kocha syna swego łona?” (Iz 49,15)[29]. Bóg zapewnia bezpieczeństwo teraz i na wieki. Takiej postawy uczy nas Maryja, Matka Bożej Opatrzności.

3.Śpiew przed Ewangelią

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

W Kanie Galilejskiej odbywało się wesele

i była tam Matka Jezusa.

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja

3.1. Struktura tekstu

Śpiew przed Ewangelią (J,2,1) jest dosłownym cytatem pierwszego wiersza Janowej relacji o godach w Kanie Galilejskiej. Mówi ewangelista: „W Kanie Galilejskiej odbywało się wesele” (w.1). Uczty weselne według zwyczajów żydowskich trwały tydzień, a niekiedy dłużej (por. Rdz 29,37; Sdz 14,12; Tb 8,20). Na początku tego opowiadania Jezus pozostaje w cieniu swej Matki. Święty Jan podkreśla: „i była tam Matka Jezusa” (w.1). Ewangelista w sposób szczególny pragnie zaakcentować godność Matki Jezusa. Aż cztery razy w całej Ewangelii (J 2,1-11) została nazwana wprost lub pośrednio Matką Jezusa (w.1.3.5.12.)[30]. Ta informacja o Matce otwiera (w.1) i zamyka (w.12) opis[31]. W ten sposób Ewangelista podkreśla Jej doniosłe znaczenie w Kanie.

3.2. Egzegeza tekstu

Spoglądając na tytuł „Matka Jezusa” w kontekście całej czwartej Ewangelii, można w pełni odczytać jej głęboki sens. Jeśli Maryja jest Matką Jezusa, jest równocześnie Matką Słowa Wcielonego (J, 1,14), Matką dawcy łaski i prawdy (J1,17) i Matką Zbawiciela (J, 4,14). W końcu jeśli jest Matką Jezusa – Głowy odrodzonej ludzkości, jest również Matką członków, czyli Kościoła[32].

3.3. Teologia tekstu

Maryja w omawianym tekście zostaje zaprezentowana jako osoba, która w opisywanym wydarzeniu odgrywa, obok swego Syna, Jezusa, najważniejszą rolę. Przyzwanie i wyróżnienie Jej obecności na godach w Kanie, które ma miejsce w śpiewie przed Ewangelią, ma zwrócić uwagę na Jej wstawienniczą funkcję, którą Maryja wypełniła w sytuacji Kany i pełni ją nadal w zaplanowanej przez Boga historii zbawienia świata.

3.4. Aspekt maryjny tekstu

Twierdzenie, iż rozważany tekst ma wymiar mariologiczny, jest wśród egzegetów czymś powszechnym i zgodnym z kontekstem całej Ewangelii. Święty Jan potwierdza to akcentowaniem osoby i roli Maryi w wydarzeniu Kany Galilejskiej. Przedstawia Ją bowiem od samego początku, przed wszystkimi innymi uczestnikami wesela, nazywając precyzyjnie „Matką Jezusa” (w.1)[33].

4. Ewangelia ( J 2,1-11)

4.1. Struktura tekstu

Ewangelia świętego Jana zbudowana jest na planie liturgicznym. Oznacza to, że Ewangelię tę można podzielić zgodnie z rytmem świąt liturgicznych, w których Jezus uczestniczy i przy okazji czyni znaki, przekazując swoje nauczanie[34]. Pierwszy znak w Kanie Galilejskiej jest umieszczony przy końcu tygodnia inaugurującego działalność Jezusa i akurat przed pierwszą Paschą, podczas której oczyści On świątynię i przepowie zmartwychwstanie swego ciała, nowej Świątyni (2,13-25)[35]. Wesele w Kanie należy widzieć w świetle męki i objawienia chwały Zmartwychwstałego Chrystusa[36]. Zatem cud w Kanie jest początkiem działalności Jezusa: „Taki to początek znaków uczynił Jezus w Kanie Galilejskiej. Objawił swoją chwałę i uwierzyli w Niego Jego uczniowie” (w.11), a Kalwarią, która jest jej zakończeniem: „Potem Jezus świadom, że już wszystko się wypełniło…” (J 19, 28). Kananejski cud i kalwaryjski epizod z Maryją są klamrą spinającą działalność publiczną Jezusa[37]. Maryja towarzyszy pierwszemu cudowi, który objawia chwałę Jezusa i potem jawi się ponownie pod krzyżem (19,25-27). Autor zamierzył, aby obydwie sceny miały liczne wzajemne odpowiedniki[38].

Perykopa ewangeliczna obramowana jest wprowadzeniem (1, 1-3a) oraz konkluzją teologiczną w formie komentarza Ewangelisty (w. 11) Całość narracji składa się z trzech części[39] opartych na dialogu. Najpierw jest dialog Maryi z Jezusem (w.3b-5), następnie dialog Jezusa ze sługami (w.6-8) i wreszcie dialog gospodarza wesela z oblubieńcem (w.9-10)[40].

4.2. Egzegeza tekstu

Małżeństwa zazwyczaj zawierano we wtorek, czyli „Trzeciego dnia” (w.1)[41]. Na weselu w Kanie głównymi postaciami są Matka Jezusa, która „była tam” (por. w.1) i Jezus ze swoimi uczniami, którzy „zostali zaproszeni” (por. w.2). Podczas wesela, które trwały zazwyczaj siedem dni (zob. Rdz 29,2; Sdz 12, 17; 14,20; Tb 9,12; 10,1) i zapraszano na nie mieszkańców okolicznych wiosek „zabrakło wina” (por w.3), które było głównym napojem (por. Iz 5,12; Est 1,7n )[42]. W tej sytuacji występuje Maryja, w podwójnej roli. Po pierwsze wobec Syna Maryja informuje: „Nie mają już wina” (w.3)[43].Słowa te będące sygnałem, zawierają przynajmniej pośrednio prośbę o pomoc. By zapobiec zakłopotaniu gospodarzy Maryja odwołuje się do pomocy Bożej[44]. Z pewnością kierowana bardziej natchnieniem aniżeli intuicją udaje się do Syna, by prosić Go o pośrednictwo[45]. Maryja jest przekonana, że tylko Jezus może zaradzić potrzebom nie tylko oblubieńców, ale całej wspólnoty[46]. Jednakże na tę informację Jezus odpowiada negatywnie[47]: „Czyż to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? (w. 4). Dosłownie: „Cóż mnie i Tobie”. Jest to semityzm występujący nie tylko w Starym Testamencie ( np. Sdz 11, 12; 2 Sm 16,10; 1 Krl 17,18 itd.), ale także w Nowym ( np. Mt 8,29; Mk 1,24; Łk 4,34; ). Zwrotu tego używa się w celu odrzucenia interwencji uważanej za niestosowną lub w celu pozbycia się jakichkolwiek więzi czy relacji z druga osobą. Jezus zwraca tutaj uwagę swej Matce, że „Jego godzina jeszcze nie nadeszła” (por. w.4) Słowo Niewiasta w tym miejscu użyte świadczy o niezwykłym sposobie zwracania się syna do matki, co zresztą zostanie podjęte w 19 ,26 na Kalwarii. Ten sens wyjaśnia się w odniesieniu do Rdz 3,15,20. Maryja jest nową Ewą, „matką żyjących”[48]. Godzina Jezusa jest godziną Jego chwały powrotu na prawicę Ojca. Czwarta Ewangelia podkreśla zbliżanie się tej chwili (7,30; 8,20; 12, 23.27; 13,1; 17,1). Ta godzina jest określona przez Ojca, i nie może być przyspieszana, jednakże cud dokonany za wstawiennictwem Maryi jest tej godziny symboliczną zapowiedzią[49].

Po drugie, rola Maryi zaznacza się wezwaniem skierowanym do uczniów: „Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (w.5)[50]. Zachęta Maryi przywodzi na pamięć zachętę Mojżesza skierowaną do ludu pod Synajem i odpowiedź narodu: „Uczynimy wszystko, co Pan nakazał” (Wj 19,8; 24, 3.7). Podobnie jak Mojżesz pod Synajem był pośrednikiem pomiędzy Bogiem a ludem, tak też Maryja oręduje za biesiadnikami wesela do Syna[51].

W przedsionku weselnego domu znajdowało się sześć kamiennych stągwi zawierających wodę używaną do obrzędowych obmywań, często praktykowanych przez Żydów (por. Mt 15,2 ; Mk 7,3nn; Łk 11,38). Każda z nich mogła pomieścić dwie lub trzy miary, a ponieważ miara (metretes), o której mowa, zawierała ok. 40 litrów (dokładnie 39,4), więc sześć stągwi kamiennych mieściło w sumie od czterystu osiemdziesięciu do siedemset dwudziestu litrów wody. Ewangelista nie mówi, w jaki sposób Jezus dokonał przemiany wody w wino. Nie wiadomo, czy woda przemieniła się w wino w naczyniach, czy przemieniła się tylko ta część, która była dostarczana na stół. Tłumaczyło by to, że jedynie służba, która czerpała wodę, wiedziała o przemianie, a potem tylko gospodarz wesela. Dzięki temu uroczystość przebiegała bez zamieszania i niepokoju (w.6-10)[52].

Jan zamyka relację o wydarzeniu w Kanie wzmianką o wrażeniu, jakie wywołało ono w uczniach. W wydarzeniu tym ukazała się „chwała Jezusa” (gr. doxa) Chrystusa. Chwała ta przejawiła się w znakach i była dostrzegalna dla tych, którzy uwierzyli. W Kanie byli nimi uczniowie Jezusa (w.11)[53].

4.3. Teologia tekstu

W duchu tych egzegetycznych uściśleń łatwo jest zinterpretować scenę Janową w świetle nauki o Bożej Opatrzności. Bóg, jako dobry i zaradny Ojciec oraz mądry i potężny Pan całego wszechświata, nigdy nie pozostawia swych potrzebujących dzieci bez opieki. Szczególnym przejawem Jego troski o konkretne codzienne potrzeby ludzi była chociażby misja Jezusa, która w Kanie Galilejskiej położyła kres niepokojom nowożeńców, jak również misja Maryi, która zatroskanym matczynym okiem zaraz dostrzegła ten przejaw ich ludzkiej biedy. Znak, jaki w następstwie interwencji Maryi uczynił Jezus w Kanie, stał się dla Jego najbliższych uczniów oraz dla pozostałych weselników dowodem nie tylko wielkiej chwały Mesjasza, ale też przejawem Bożej Opatrzności.

4.4. Aspekt maryjny tekstu

Istotny wkład Maryi w Bożą troskę o człowieka widać na obydwu tych płaszczyznach właśnie w drugim rozdziale Ewangelii Janowej. Patrząc na to, co się stało podczas godów weselnych w Kanie z perspektywy nowożeńców, należy powiedzieć, że wizyta Maryi i Jej Syna na weselu była opatrznościowa. W trudnej dla nowożeńców chwili, kiedy to pod dużym znakiem zapytania stanął dalszy bieg zabawy weselnej z powodu braku wina, przyszedł im z pomocą Zbawiciel. To On, przemieniając wodę w doskonałe wino, wyratował ich z opresji i zapewnił to, czego w tej właśnie chwili najbardziej brakowało im do szczęścia. Bóg w swej świętej opatrzności ujął się zatem za swymi dziećmi. Istotną rolę w realizacji tej opatrznościowej interwencji Chrystusa odegrała Maryja. To Ona dostrzegła brak wina i niepokój gospodarzy, Ona także z pokorą i wytrwałością interweniowała w intencji nowożeńców u swojego Syna, a więc przyczyniła się znacząco do rozwiązania zaistniałej sytuacji.

II. Hermeneutyka tekstów euchologijnych

1. Kolekta

Deus, cuius providéntia in sui dispositióne non fállitur,
te súpplices exorámus:
ut, intercedénte beáta Vírgine, Fíli tui Genetríce,
nóxia cuncta profutúra concédas,
Per Dominum[54]

Boże, Twoja Opatrzność nigdy się nie myli w swoich zrządzeniach, pokornie Cię błagamy, abyś za przyczyną Najświętszej Dziewicy Maryi, Matki Twojego Syna, oddalił od nas wszystko, co nam szkodzi, i udzielił wszystkiego, co służy naszemu dobru. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków[55].

1.1. Analiza porównawcza tekstów

W łacińskim oryginale omawianej kolekty kwestia wstawiennictwa wyrażona została w syntagmie „intercedénte beáta Vírgine”, w tłumaczeniu dosłownym: „za wstawiennictwem”. W wersji polskiej w tym miejscu występuje wyrażenie przyimkowe: „za przyczyną”. Widoczna jest zatem pewna rozbieżność w przekładzie. Trzeba jednak stwierdzić, że w tekście polskim formalnie występuje odniesienie do wstawiennictwa, chociaż wyrażone jest ono rzeczownikiem „przyczyna”. „Wstawiennictwo” bowiem jest tożsame z „przyczyną” – jak podaje Nowy Słownik Języka Polskiego[56] rzeczownik „przyczyna”[57] funkcjonuje w języku polskim w wyrażeniu „za czyjąś przyczyną”, zatem – czytamy dalej – „za czyimś pośrednictwem, dzięki komuś, przez kogoś”[58]. Czasownik „przyczyniać się”[59], według Wielkiego Słownika Wyrazów Bliskoznacznych PWN, oznacza tyle co „pomagać”, „wpływać”, a więc „wstawiać się”.

1.2. Analiza lingwistyczna

Leksykon

Rzeczowniki: określenia Osób – Bóg, Dziewica, Maryja, Matka, Syn, pozostałe – Opatrzność, zrządzenia, wszystko, dobro; zaimki: twoja, twojego, tobą, swoich, Cię, nas, nam, naszemu; przymiotniki: najświętsza, wszystkie; przysłówki: nigdy, pokornie; czasowniki: się nie mylić, błagać, oddalać, szkodzić, udzielić, służyć

Formy czasownikowe

Czas teraźniejszy, tryb oznajmujący, 3 os. l. poj. – się nie myli; czas teraźniejszy, tryb oznajmujący, 2 os. l. mn. – błagamy; czas teraźniejszy, tryb przypuszczający (życzący), 2 os. l. poj. – abyś oddalił, abyś udzielił.

Tekst modlitwy stanowi zdanie wielokrotnie złożone: 1) współrzędnie, łączne – się nie myli, błagamy; 2) podrzędnie, okolicznikowe celu – błagamy, abyś oddalił; 3) podrzędnie, podmiotowe – oddalił, co szkodzi; 4) współrzędnie, łączne – oddalił i udzielił; 5) podrzędnie, podmiotowe – udzielił, co służy.

Syntaksa

Boże, Twoja Opatrzność nigdy się nie myli; W swoich zrządzeniach; pokornie Cię błagamy; abyś za przyczyną Najświętszej Dziewicy Maryi; Matki Twojego Syna; oddalił od nas wszystko; co nam szkodzi; i udzielił wszystkiego; co służy naszemu dobru.

Struktura:

Zwrot do Boga („Boże”); uzasadnienie prośby: Opatrzność nigdy się nie myli; przedmiot prośby: błagamy, abyś oddalił i udzielił; konkluzja trynitarna.

1.3. Kontekst liturgiczno-teologiczny

W drugiej z omawianych modlitw, po bezpośrednim zwrocie do Boga („Boże”) następuje zdanie oznajmujące, które określa kolejny przymiot Boga: „Twoja Opatrzność nigdy się nie myli w swoich zrządzeniach”. W kolejnej syntagmie wyrażona zostaje prośba. Tym razem nie został użyty tryb rozkazujący, prośbę wyraża zdanie oznajmujące: „pokornie Cię błagamy”. Należy zwrócić uwagę na szczególne zestawienie słów – w uzasadnieniu prośby mowa jest o Bożej „Opatrzności”, w wyrażeniu prośby zaś pojawia się przysłówek „pokornie”. W sposób dobitny został dzięki temu zestawieniu oddany sens teologiczny prezentowanego tekstu. Lud Boży tu, na ziemi, doznaje licznych trosk i nieszczęść, lecz pozostaje pokorny wobec swego Pana, bowiem głęboko wierzy, że niekorzystne okoliczności życia doczesnego są częścią rozległego, Bożego planu zbawienia. Po zdaniu wyrażającym wystosowanie prośby, następuje syntagma wyrażona zdaniem w trybie przypuszczającym. W tym przypadku także należy zaznaczyć, że gramatyczny tryb przypuszczający, w kontekście liturgiczno-teologicznym wyraża życzenie, prośbę – staje się zatem trybem życzącym, można nawet zaryzykować stwierdzenie, że teologicznie jest to tryb „proszący”.

Wierząc w mądrość Bożych planów, wierni modlą się, aby Bóg oddalił od nich wszystko „co szkodzi” i udzielił wszystkiego, co „służy dobru”. To szczególne Boże działanie ma się odbyć „za przyczyną”, zatem przy współudziale „Najświętszej Dziewicy Maryi, Matki Twojego Syna”. Jak podkreślają badacze, określenie Maryi „Najświętszą Dziewicą” podkreśla Jej czystość i doskonałość – dzięki tym cechom Matka Boża cieszy się poważaniem i chwałą u Boga[60]. Dzięki temu może orędować za grzesznymi, ułomnymi ludźmi, a jej prośby zawsze zostaną wysłuchane.

2. Modlitwa nad darami

Múnera Ecclésiae tuae, Dómine, propitiátus assúme:
ut, benigníssima Fílii tui Matre intercedénte,
misericórdiam consequámur
et grátiam inveniámus in auxílio opportúno.
Per Christum[61].

Panie, nasz Boże, przyjmij łaskawie dary swego Kościoła, abyśmy za wstawiennictwem najłaskawszej Matki Twojego Syna dostąpili miłosierdzia i znaleźli łaskę dla uzyskania pomocy w stosownej chwili. Przez Chrystusa, Pana naszego[62].

2.1 Analiza porównawcza tekstów

Polska wersja modlitwy nad darami z formularza Najświętszej Maryi Panny Matki Bożej Opatrzności jest wierna łacińskiemu oryginałowi. Syntagma „abyś za wstawiennictwem” ze Zbioru Mszy odpowiada syntagmie „benigníssima Fílii tui Matre intercedénte” z Collectio Missarum.

2.2.Analiza lingwistyczna

Leksykon

Rzeczowniki: określenia Osób – Pan, Bóg, Matka, Syn; pozostałe – dary, Kościół, wstawiennictwo, miłosierdzie, łaska, uzyskanie, pomoc, chwila; zaimki: nasz, swego; przymiotniki: najłaskawsza, stosowna; przysłówki: łaskawie; czasowniki: przyjąć, dostąpić, znaleźć.

Formy czasownikowe

Czas teraźniejszy, 2 os. l. poj., tryb rozkazujący – przyjmij; czas teraźniejszy, 2 os. l. mn., tryb przypuszczający (życzący) – abyśmy dostąpili, abyśmy znaleźli.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: 1) podrzędnie, dopełnieniowe – przyjmij, abyśmy dostąpili; 2) podrzędnie, dopełnieniowe – przyjmij, abyśmy znaleźli; 3) współrzędnie łącznie – dostąpili i znaleźli.

Syntaksa

Panie, nasz Boże, przyjmij łaskawie dary swego Kościoła; abyśmy za wstawiennictwem; Najłaskawszej Matki Twojego Syna; dostąpili miłosierdzia; i znaleźli łaskę dla uzyskania pomocystosownej chwili;

Struktura:

Zwrot do Boga („Panie, nasz Boże”); uzasadnienie prośby: przyjmij dary; przedmiot prośby: abyśmy dostąpili miłosierdzia, abyśmy znaleźli łaskę.

2.3. Kontekst liturgiczno-teologiczny

Przeprowadzona analiza lingwistyczna Modlitwy nad darami z formularza Maryi Panny, Matki Bożej Opatrzności, pozwala zwrócić uwagę na szczególny aspekt mariologiczny związany z tym właśnie tytułem Maryi. Po części stałej – zwrocie do Boga, w tym przypadku w formie rozwiniętej („Panie, nasz Boże”) i modlitewnym wezwaniu „przyjmij łaskawie dary swego Kościoła”, następuje przedstawienie przedmiotu zawartej w modlitwie prośby. Związana jest ona ze wstawiennictwem Maryi, dzięki któremu, jak wierzą wznoszący modlitwę, dostąpią oni miłosierdzia Bożego, a także szczególnej łaski uzyskania pomocy w chwili, gdy będą jej potrzebować. Znamienne jest nazwanie Maryi „Najłaskawszą Matką Twojego Syna”. Mając na uwadze doniosłość tych aspektów historii zbawienia, które wiążą się z Osobą Matki Bożej, można wskazać na głęboką treść teologiczną wynikającą z nazwania Maryi „Najłaskawszą Matką” w formularzu mówiącym o Bożej Opatrzności. Trzeba bowiem pamiętać, że Maryja była człowiekiem takim jak my wszyscy i w życiu codziennym doznawała podobnych trosk. Boże Macierzyństwo wyniosło Ją ponad innych ludzi, ale od chwili Zwiastowania, do momentu Zmartwychwstania Chrystusa, była Ona narażona na szereg zmartwień i boleści. Wynikały one właśnie z faktu, że była Matką Chrystusa, ale matką rozumianą w sensie ziemskim, doczesnym. Jak podkreśla Dariusz Dziadosz „[…] Jej wiara i zaufanie Bożej Opatrzności było wystawiane na kolejne ciężkie próby”[63]. Ale z ufnością poddała się woli Boga i często w bolesnym milczeniu przyjmowała to wszystko, co miało stać się Jej udziałem. A „cierpiąc wraz ze swym Synem, przyczyniała się do realizacji historii zbawienia ludzkości, którą w swej świętej opatrzności przewidział Pan nieba i ziemi. W tym momencie stawała się Matką Bożej Opatrzności”[64]. Stąd zawarte w treści omawianej modlitwy określenie „Matka Twojego Syna” – będąc Matką Jezusa i uczestnicząc w tworzonej przez Niego historii zbawienia, mogła stać się Matką Bożej Opatrzności. Dziś trzeba pamiętać, że Maryja jest dla wierzących prawdziwym darem Boga. Winniśmy za ten dar dziękować, a także z niego korzystać. To Ona bowiem wciąż czuwa nad nami, prosząc Boga, abyśmy, jak mówi treść modlitwy „w stosownej chwili”, zatem w chwili upadku bądź zwątpienia, a także chwili niepowodzeń rozumieli, że Bóg jest nieomylny i że prowadzi nas prostą ścieżką do osiągnięcia szczęścia wiecznego.

3. Prefacja

Vere dignum et iustum est, aequum et salutáre,
nos tibi semper et ubíque gratias ágere,
Dómine, sancte Pater, omnípotens aetérne Deus,
per Christum Dóminum nostrum.
Quia, ex tua providénti dispensatióne,
beáta Virgo María, Sancto obumbránte Spíritu,
mundi génuit Salvatórem.
In Cana Galilaeae pro sponsis Fillium rogávit,
qui inítium fecit signórum:
unda rubéscit, laetántur convívae
ataque in Magístrum credunt discipuli.
Et nunc, regína sedens ad déxteram Fílii,
cunctis Ecclésiae necessitátibus succúrrit,
atque unicuíque nostrum,
quos Christus Iesus a cruce illi commendávit,
minístra pietátis adest ac próvida mater.
Et ídeo, cum Sanctis et Angelis univérsis,
te collaudámus, sine fine dicéntes:[65]

Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy zawsze i wszędzie Tobie składali dziękczynienie, Panie, Ojcze święty, wszechmogący, wieczny Boże, przez naszego Pana Jezusa Chrystusa.

Albowiem dzięki zrządzeniu Twojej Opatrzności Najświętsza Dziewica Maryja za sprawą Ducha Świętego zrodziła Zbawiciela świata. W Kanie Galilejskiej prosiła Syna za nowożeńcami, On zaś uczynił początek znaków: woda zmieniła się w wino, uradowali się biesiadnicy, a uczniowie uwierzyli w swojego Nauczyciela. Teraz jako Królowa, siedząc po prawicy Syna, spieszy z pomocą Kościołowi we wszystkich potrzebach, a jako szafarka miłosierdzia i troskliwa Matka, każdego z nas wspomaga, jak polecił Jej z krzyża Jezus Chrystus.

Dlatego z Aniołami i wszystkimi Świętymi wysławiamy Ciebie, razem z nimi wołając:[66]

3.1. Analiza porównawcza tekstów

Prefacja z formularza Najświętszej Maryi Panny Matki Bożej Opatrzności, zarówno w oryginalnym tekście łacińskim, jak i w polskim przekładzie, nie zawiera bezpośredniego nawiązania do wstawiennictwa Maryi. Autorzy modlitwy, posługując się omówieniem, zawarli opis działalności Matki Bożej, związanej z Jej uczestnictwem w Boskim planie zbawienia, a odnoszącej się do Jej roli Orędowniczki ludu Bożego. W polskiej wersji ze Zbioru Mszy są to syntagmy: „Albowiem dzięki zrządzeniu Twojej Opatrzności Najświętsza Dziewica Maryja za sprawą Ducha Świętego zrodziła Zbawiciela świata. W Kanie Galilejskiej prosiła Syna za nowożeńcami, On zaś uczynił początek znaków: woda zmieniła się w wino, uradowali się biesiadnicy, a uczniowie uwierzyli w swojego Nauczyciela. Teraz jako Królowa, siedząc po prawicy Syna, spieszy z pomocą Kościołowi we wszystkich potrzebach, a jako szafarka miłosierdzia i troskliwa Matka, każdego z nas wspomaga, jak polecił Jej z krzyża Jezus Chrystus”.

3.2. Analiza lingwistyczna

Leksykon

Rzeczowniki: określenia Osób – Dziewica, Maryja, Duch, Zbawiciel, Syn, Nauczyciel, Królowa, Matka, Jezus, Chrystus; pozostałe – zrządzenie, Opatrzność, sprawa, świat, Kana, nowożeńcy, znaki, woda, wino, biesiadnicy, uczniowie, prawica, pomoc, potrzeby, szafarka, miłosierdzie, krzyż, Kościół; przymiotniki: Najświętsza, Świętego, Galilejskiej, troskliwej

Zaimki: Twojej, On, swojego, nas, Jej, wszystkich; czasowniki: zrodzić, prosić, uczynić, zmienić się, uradować się, uwierzyć, spieszyć, wspomagać, polecać; imiesłowy: siedząc.

Formy czasownikowe

3 os. l. poj., czas przeszły – zrodziła, prosiła, uczynił, zmieniła się, polecił; 3 os. l. mn., czas przeszły – uradowali się, uwierzyli; 3 os. l. poj., czas teraźniejszy, tryb oznajmujący – spieszy, wspomaga; imiesłów przysłówkowy współczesny – siedząc.

Tekst modlitwy zbudowany jest z następujących zdań 1) zrodziła – zdanie pojedyncze; 2) złożone współrzędne łączne – prosiła, uczynił; 3) współrzędnie łączne – zmieniła się, uradowali się, uwierzyli; 4) współrzędnie łączne – spieszy, wspomaga 4) imiesłowowy równoważnik zdania przydawkowego – siedząc 5) złożone podrzędnie okolicznikowe sposobu – wspomaga, polecił.

Syntaksa

Albowiem dzięki zrządzeniu Twojej Opatrzności; Najświętsza Dziewica Maryja; za sprawą Ducha Świętego; Zrodziła Zbawiciela świata; w Kanie Galilejskiej prosiła Syna za nowożeńcami; On zaś uczynił początek znaków; woda zamieniła się w wino; uradowali się biesiadnicy; a uczniowie uwierzyli w swojego Nauczyciela; teraz jako Królowa; siedząc po prawicy Syna; spieszy z pomocą Kościołowi we wszystkich potrzebach; a jako szafarka miłosierdzia; i troskliwa Matka; każdego z nas wspomaga; jak polecił Jej z krzyża Jezus Chrystus.

3.3. Kontekst liturgiczno-teologiczny

Prefacja w formularzu Maryi Panny, Matki Bożej Opatrzności rozpoczyna się elipsą, w której zawarta jest teologiczna prawda o narodzeniu Chrystusa. Jak podaje tekst modlitwy, „Najświętsza Maryja Dziewica” zrodziła Syna Bożego dzięki zrządzeniu Bożej Opatrzności i za sprawą Ducha Świętego. Jezus tytułowany jest tutaj mianem „Zbawiciela świata”. We wstępie zatem nakreślony został właściwy cel Boskiego Macierzyństwa Maryi. W kolejnych syntagmach zawarte są informacje, dotyczące życia Jezusa na ziemi. Przywołane zostaje biblijne wydarzenie zamiany wody w wino podczas wesela w Kanie Galilejskiej. O dokonanie cudu prosiła swego Syna właśnie Maryja, z ufnością powierzając Mu los biesiadników. Chrystus wysłuchał prośby Matki, dzięki czemu Jego uczniowie „uwierzyli w swojego Nauczyciela”. Fakt, że to Matka Boża poprosiła Jezusa o widzialny znak Jego Boskości, jest niezwykle znaczący teologicznie. Jest Ona bowiem Tą, co było podkreślane, która z pokorą zgodziła się na uczestnictwo w Boskim planie zbawienia, powiedziawszy „tak” podczas Zwiastowania. Nigdy nie zwątpiła w słuszność swojej decyzji, a tym samym w słuszność Bożych zamierzeń. Chociaż, jak wiemy, Jej droga z Chrystusem przynosiła wiele cierpień i mnóstwo chwil niepewności. Dariusz Dziadosz rolę Maryi określa mianem współpracy z Bogiem, współpracy, która doprowadziła do zbawienia ludzkości: „Maryja stała się drogą, którą Bóg poprowadził zrządzenia swej opatrzności, posyłając na ziemie swego Jednorodzonego Syna. Mocą Ducha Świętego włączył On Przeczystą Dziewicę w swój plan odkupienia ludzkości, wybierając Ją na Matkę Zbawiciela”[67]. Maryja, jak powiedzieliśmy, niezłomnie szła za Chrystusem, a droga ta doprowadziła Ją pod krzyż. Tam, będąc ziemską matką, doznała ogromu cierpień, biorąc udział w męczeńskiej śmierci Jej Umiłowanego Syna. Ale rola Maryi nie zakończyła się. Zabrana do nieba z duszą i ciałem, została wyznaczona przez Boga na Orędowniczkę, która otacza matczyną opieką wszystkich potrzebujących. Mówi o tym tekst prefacji: „Teraz jako Królowa, siedząc po prawicy Syna, spieszy z pomocą Kościołowi we wszystkich potrzebach”. W dalszej części pojawia się nawiązanie do krzyża, do słów Chrystusa, wypowiedzianych do Jego Matki: „A jako szafarka miłosierdzia i troskliwa Matka, każdego z nas wspomaga, jak polecił Jej z krzyża Jezus Chrystus”. Sformułowanie „spieszy Kościołowi we wszystkich potrzebach”, w kontekście omawianego formularza, jak również w szerszym kontekście teologicznym, odnosi się nie tylko do bieżących, doczesnych potrzeb Kościoła pielgrzymującego, ale przede wszystkim pozwala jego członkom zrozumieć istotę Bożej Opatrzności. Bowiem Jej pokora, Jej wytrwałość stanowi dla nas wszystkich wzór ufności w Boskie zrządzenia. Patrząc na niezłomną postawę Dziewicy Maryi, możemy pojąć, czym tak naprawdę jest realizowany w stosunku do każdego człowieka Boski plan zbawienia. Dzięki Orędownictwu Matki Bożej, jest nam o wiele łatwiej zrozumieć ideę miłości Boga, Jego wielką mądrość i troskę o zbawienie każdego z nas.

4. Modlitwa po komunii

Caeléstis mensae vírtus, miséricors Deus,
in fámulis tuis iúgiter persevéret;
ut, divínae providéntiae Matris interciessióne,
regnum et iustítiam tuam ante ómnia quaeréntes,
temporálibus non destituántur auxíliis.
Per Christum[68].

Miłosierny Boże, spraw, niech zawsze trwa w nas moc Uczty eucharystycznej, abyśmy za wstawiennictwem Matki Bożej Opatrzności szukali najpierw Twojego królestwa i sprawiedliwości i otrzymali pomoc w życiu doczesnym. Przez Chrystusa, Pana naszego[69].

4.1.Analiza porównawcza tekstów

Zarówno w łacińskiej wersji modlitwy po Komunii z omawianego formularza, jak i w jej polskim przekładzie zawarte jest bezpośrednie nawiązanie do wstawiennictwa Matki Bożej. Wyraża je łacińska syntagma „divínae providéntiae Matris interciessióne”. W polskim brzemieniu, zawartym w Zbiorze Mszy syntagma ta przyjęła formę: „abyśmy za wstawiennictwem”.

4.2. Analiza lingwistyczna

Leksykon

Rzeczowniki: określenia Osób – Bóg, Matka; pozostałe – moc, uczta, wstawiennictwo, Opatrzność, królestwo, sprawiedliwość, pomoc, życie; zaimki: nas, Twojego; przymiotniki: eucharystycznej, Bożej, doczesnym; czasowniki: sprawiać, trwać, szukać, otrzymać; imiesłowy: posileni.

Formy czasownikowe

Czas teraźniejszy, 2 os. l. poj., tryb rozkazujący – spraw; czas teraźniejszy, 3 os. l. poj., tryb rozkazujący – niech trwa; czas teraźniejszy, 2 os. l. mn., tryb przypuszczający – abyśmy otrzymali.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: 1) podrzędnie, dopełnieniowe – spraw, niech trwa; 2) podrzędnie, dopełnieniowe – niech trwa, abyśmy szukali; 3) podrzędnie, dopełnieniowe – niech trwa, abyśmy otrzymali; 4) współrzędnie, łączne – szukali i otrzymali.

Syntaksa

Miłosierny Boże, spraw, niech zawsze trwa w nas moc Uczty eucharystycznej; abyśmy za wstawiennictwem Matki Bożej Opatrzności; szukali najpierw Twojego królestwa i sprawiedliwości; i otrzymali pomoc w życiu doczesnym; przez Chrystusa, Pana naszego.

Struktura

Zwrot do Boga („Miłosierny Boże”); uzasadnienie prośby: spraw, niech trwa w nas moc Uczty; przedmiot prośby: abyśmy szukali Twojego królestwa i otrzymali pomoc w życiu doczesnym.

4.3. Kontekst liturgiczno-teologiczny

W formularzu Najświętszej Maryi Panny Matki Bożej Opatrzności, Modlitwa nad darami rozpoczyna się standardową formułą, charakterystyczną dla tekstów o charakterze modlitewnym – bezpośrednim zwrotem do Boga wyrażonym za pomocą rzeczownika w formie wołacza („Boże”, w omawianym tekście rzeczownik ten określony jest za pomocą przymiotnika „miłosierny”). Następnie odnajdujemy czasownik w trybie rozkazującym „spraw”, po którym następuje syntagma wyrażająca prośbę, również w trybie rozkazującym, związaną z faktem przyjęcia Ciała Chrystusa („niech zawsze trwa w nas moc Uczy eucharystycznej”). Zdanie to jest nadrzędne w stosunku do następującego po nim zdania podrzędnego dopełnieniowego, w którym wyrażony został przedmiot prośby. Wierni błagają Błoga: „abyśmy [...] szukali najpierw Twojego królestwa i sprawiedliwości i otrzymali pomoc w życiu doczesnym”. Z teologicznego punktu widzenia kolejność wyrażanych próśb jest niezwykle istotna. Na pierwszy plan wysunięty został aspekt historiozbawczy, pomoc w życiu doczesnym umiejscowiono na drugim miejscu. Te dwa elementy są ze sobą nierozerwalnie złączone, szczególnie w aspekcie Bożej Opatrzności. Ta bowiem, jak było wielokrotnie podnoszone, nigdy się nie myli, innymi słowy – wszystkie niekorzystne okoliczności, które spotykają ludzi w ich ziemskiej wędrówce, są elementem planu zbawienia i do zbawienia w sposób szczególny się przyczyniają. Mówiąc zatem o Bożej Opatrzności, wierni, a prezentowana modlitwa nad darami pokazuje to w sposób poprawny, winni przede wszystkim rozpatrywać ją w kontekście życia wiecznego – Bożego królestwa i Bożej sprawiedliwości, która jest nieomylna i dotyka każdego. Kiedy już zaufamy Bogu, zrozumiemy potrzebę i znaczenie cierpień doczesnych, a także to, że Bóg pomaga nam je przezwyciężyć. W omawianym tekście pojawia się także postać Maryi, tytułowanej tu mianem „Matki Bożej Opatrzności”. Albowiem i „szukanie” królestwa Bożego i ‘otrzymywanie” pomocy odbywa się za Jej wiernym wstawiennictwem. To Maryja była wierna Bogu od chwili Zwiastowania i to Ona współcierpiała pod krzyżem. Włączona w Boski plan zbawienia, cieszy się u Boga wieczną chwałą. Najświętsza Dziewica zrozumiała istotę odkupienia ludzkości i wiernie stała przy boku Syna. Analizując Jej postawę winniśmy brać z Niej przykład i z ufnością zanosić modlitwy o wstawiennictwo, będąc przekonanym, że zostaną wysłuchane i odniosą skutek u miłosiernego Boga[70].

III. Logos i Etos dotyczący wstawiennictwa Maryi

1. Logos

Przeprowadzone analizy tekstów biblijnych oraz euchologijnych z formularza Najświętszej Maryi Panny Matki Bożej Opatrzności pozwalają na sformułowanie kilku zasadniczych wniosków. Trzeba przede wszystkim zwrócić uwagę na fakt, iż pomieszczone w formularzu teksty korespondują ze sobą zarówno w sferze treściowej, jak i teologicznej. W składającym się na Pierwsze Czytanie fragmencie z Księgi Izajasza mowa jest o Jerozolimie – matce, która zrodziwszy dzieci, pielęgnuje je i karmi. Za sprawą Boga zapewnia im radość. Autor wzywa wiernych, aby wraz z Jerozolimą – dzieckiem (w ujęciu metaforycznym), radowali się i cieszyli, aby czerpali pokarm z jej matczynych piersi:

Radujcie się wspólnie z Jerozolimą, cieszcie się z nią wszyscy, którzy ją kochacie! Wraz z nią się weselcie niezmiernie wy wszyscy, którzyście byli w żałobie po niej, aby ssać teraz z piersi jej pociech, by się posilać do syta, aby się sycić i rozkoszować jej piersią wezbraną chwałą![71]

W dalszych wersach metafora matki i dziecka zostaje rozwinięta. Przytoczone są słowa Boga, który porównuje siebie do matki pocieszającej syna, odbiorców tekstu zaś do „dziatek noszonych w ramionach”: „Podobnie jak matka, która syna pociesza, tak Ja pocieszać was będę; w Jeruzalem znajdziecie pociechę!”. Odpowiedzi na wezwanie Boga, zawarte w Pierwszym Czytaniu, udziela podmiot liryczny w Psalmie 131. Nazywa siebie tym, który doznał ukojenia ze strony Boga: „Nie, jam uciszył i uspokoił mą duszę:/ jak niemowlę na łonie swej matki, jak niemowlę, tak we mnie dusza moja”. Widać zatem wyraźnie związek między tymi dwoma fragmentami. Bóg – matka – posyła ludziom pocieszenie. Lud – dzieci – przyjmują je, aby móc powiedzieć słowami psalmisty: „Jahwe, nie wynosi się serce moje/ ani się nie wywyższają moje oczy,/ nie kuszę się o rzeczy wielkie/ lub o zbyt wspaniałe dla mnie./ Nie, jam uciszył i uspokoił mą duszę:”.

Zarówno we fragmencie Księgi Izajasza, jak i Psalmie 131 zakreślony został wymowny obraz pełnego miłości Boga, który opiekuję swoim ludem, i który zachęca lud, aby ten w pełni mu zawierzył. Kontynuacja tej teologicznej myśli następuje w składającym się na Ewangelię w omawianym formularzu wyimku z Ewangelii św. Jana. Opowieść o godach w Kanie Galilejskiej można streścić następująco: Matka Boża zauważa brak wina, informuje o tym swojego Syna, po czym mówi do usługujących: „ – Zróbcie, cokolwiek wam każe”. Chrystus zaś nakazuje napełnić wodą stągwie. Pisze Ewangelista: „Ten pierwszy znak uczynił Jezus w Kanie Galilejskiej i objawił swoją chwałę. I uwierzyli weń uczniowie Jego”. Obietnica Boga, zawarta w cytowanej Księdze Izajasza i Psalmie 131, spełnia się w Nowym Testamencie. Chrystus nie pozostawia weselników bez pomocy, lecz za wstawiennictwem Maryi przemienia wodę w wino.

Bezpośrednie nawiązanie do Ewangelii św. Jana odnajdujemy w prefacji z omawianego formularza. Maryja ukazana jest tu jako Mater Dei, jako Ta, która „dzięki zrządzeniu Twojej Opatrzności […] za sprawą Ducha Świętego zrodziła Zbawiciela świata”[72]. Fakt Boskiego macierzyństwa nadał Maryi szczególną rolę. Czytamy w prefacji: „Teraz jako królowa, siedząc po prawicy Syna, spieszy z pomocą Kościołowi we wszystkich potrzebach”[73]. Maryja, Matka Boża, jest Matką Bożej Opatrzności, bowiem jako pierwsza w pełni w tę Opatrzność uwierzyła, mówiąc „tak” podczas Zwiastowania. Jest także Matką Bożej Opatrzności, gdyż Jej wstawiennictwo w Chrystusie, wpisane w ekonomię zbawienia, trwa nieustannie. Dlatego w kolekcie z omawianego formularza wierni modlą się do Boga: „abyś za przyczyną Najświętszej Dziewicy Maryi, Matki Twojego Syna, oddalił od nas wszystko, co nam szkodzi i udzielił wszystkiego, co służy naszemu dobru”[74], zaś w modlitwie po Komunii: „abyśmy za wstawiennictwem Matki Bożej Opatrzności szukali najpierw Twojego królestwa i sprawiedliwości i otrzymali pomoc w życiu doczesnym”[75].

Podsumowując, trzeba podkreślić, że zagadnienie Bożej Opatrzności stanowi główny temat pomieszczonych w formularzu Najświętszej Maryi Panny Matki Bożej Opatrzności tekstów biblijnych oraz euchologijnych. Zarówno fragment Księgi Izajasza, jak również Psalm 131, a także Ewangelia św. Jana mówią o tym, że człowiek winien wyzbyć się zmartwień i dążenia do spraw, które nie są istotne. Boża Opatrzność bowiem, za wstawiennictwem Maryi, napełni go radością i pociechą w życiu doczesnym, przede wszystkim zaś doprowadzi go do życia wiecznego. Wokół tych zagadnień zogniskowane są również teksty euchologijne, w których wierni mają możliwość zwracać się do Boga z prośbami, aby mogli tej Opatrzności całkowicie zawierzyć swój los. Wówczas przemiana wody w wino nabierze pełnego, eschatologicznego znaczenia i spełnią się słowa Chrystusa: „czyż nie nadeszła godzina moja?”.

2. Etos

Zawarte w omówionym formularzu prawdy teologiczne mają bezpośrednie przełożenie na duchowe życie wierzących w Chrystusa. Winni oni pamiętać, że Boża Opatrzność czuwa nad ich losem doczesnym tak, aby mogli osiągnąć szczęście wieczne. Bóg realizuje swoje obietnice w historii zbawienia. Zapowiadane w Starym Testamencie nadejście pocieszenia i ukojenia odnajduje odzwierciedlenie w Osobie Jezusa Chrystusa. On to bowiem dając początek znaków w Kanie Galilejskiej, zapowiedział nadejście godziny, w której wypełni się wola Boża. Zadaniem człowieka jest absolutne i bezwzględne zawierzenie Bożej Opatrzności. Wzorem do naśladowania jest Maryja, która od chwili zwiastowania wykazywała posłuszeństwo woli Najwyższego. „Zróbcie, cokolwiek wam każe” – powiedziała do sług weselnych. W tym zdaniu zawiera się cała prawda o zadaniach, jakie wierni winni wypełniać podczas ich ziemskiej wędrówki. Dzięki posłuszeństwu woli Boga Maryja stała się Matką Chrystusa – zrodziła Zbawiciela świata (por. prefacja). Mimo iż będąc ziemską matką, znosiła cierpienia związane z męką Syna, do końca ufała w Bożą Opatrzność. Ta wiara zaprowadziła Ją do nieba, gdzie wciąż oręduje za nami w Chrystusie. Modlitwy z omawianego formularza w sposób pełny i teologiczne poprawny pozwalają wiernym wznosić prośby do Boga, aby pomógł im, na wzór Najświętszej Dziewicy, w pełni rozumieć Boski plan zbawienia, a tym samym całkowicie zaufać Bożej Opatrzności. Tylko ta wiara pozwala znosić troski doczesne i prowadzi do zbawienia.

[1] Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, Libreria Editrice Vaticana 1987 (dalej CM).

[2] Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie, wyd. I, Poznań 1998 (dalej ZMM).

[3] Por. L. Stachowiak, Księga Izajasza II-III (40-66). Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy, t IX, cz. 2, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 1996, s.47-48.

[4] Tamże, s. 320.

[5] Tamże.

[6] Por. L. Stachowiak, Księga Izajasza II-III (40-66)…, s. 320-321.

[7] Por. L. Stachowiak, Komentarz do Iz 66,10-14, [w:] Komentarze biblijne do czytań mszalnych rok C, red. S. Łach, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1981, s. 130.

[8] Por. D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna, Matka Bożej Opatrzności, [w:] Nowe Msze o Najświętszej Maryi Pannie. Komentarze i homilie, red. A. Paciorek i H. Witczyk, Kielce 2008,s. 436-437.

[9] Por. Wprowadzenie do Formularza, nr 40 Najświętsza Maryja Panna Matka Bożej Opatrzności, [w:] ZMM, s. 166.

[10] Por. Kolekta z formularza nr 40, [w:] ZMM, s.167.

[11] Prefacja z formularza nr 40, [w:] ZMM, s.168.

[12] Por. D. Dziadosz, dz. cyt., s. 438.

[13]Por. Katecheza Ojca Świętego Benedykta XVI na temat Psalmu 131 (130) wygłoszona 10 sierpnia 2005 roku, [w:] Liturgia Godzin z Janem Pawłem II i Benedyktem XVI, t. XXXIII, red. S. Dziwisz i inni, Wydawnictwo Biblos, Tarnów 2007, s.605.

[14] Por. M. Goonan, Odpowiem Bogu Psalmem, tłum. E. Wanat, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2002, s. 70.

[15] Por. S. Łach, Księga Psalmów (Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy), przygotował do druku J. Łach, Pallottinum, Poznań 1990, t. VII, cz. 2, s. 536.

[16] Por. tamże, s. 536.

[17] Na Bliskim Wschodzie w starożytności oficjalnie dziecko przestawano karmić piersią w wieku mniej więcej trzech lat i moment ten obchodzono uroczyście (por. Rdz 21,8; 1 Sm 1,20-23; 2 Mch 7,27).

[18] Por. S. Łach, dz. cyt., s. 536.

[19] Por. tamże, s. 536.

[20] Por. tamże, s. 536-537.

[21] Por. Katecheza Ojca Świętego Benedykta XVI na temat Psalmu 131 (130) wygłoszona 10 sierpnia 2005 roku…, s.606.

[22] Por. D. Dziadosz, dz. cyt., s. 440.

[23] Por. Komentarz do psalmu 131, [w:] Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, oprac. Zespół Biblistów Polskich, Wydawnictwo św. Pawła, Częstochowa 2008, s.1314.

[24] Por. S. Łach, dz. cyt., s. 537.

[25] Por. M. Goonan, Odpowiem Bogu Psalmem, tłum. E. Wanat, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2002, s. 70.

[26] Zob Lekcjonarz do Mszy o Najświętszej Maryi Pannie, Poznań 1998 (dalej LMM), s 164.

[27] Por. D. Dziadosz, s. 441.

[28] Zob. Wprowadzenie do formularza Matki Bożej Opatrzności (MBO), nr 40, [w:] ZMM, s.166.

[29] Zob. Antyfona na wejście z formularza MBO, nr 40, [w:] ZMM, s.167.

[30] Por. J. Kudasiewicz, Oto Matka twoja (Biblijny katechizm maryjny), Współczesna Ambona, Kielce 2007, s. 62.

[31] Por. J. Kudasiewicz, Różaniec Dziewicy Maryi (Rozważania tajemnic z Janem Pawłem II), Współczesna Ambona, Kielce 2007, s. 66.

[32] Por. J. Kudasiewicz, Oto Matka twoja…, s. 62.

[33] Por. O. Da Spinetoli, Maryja w Biblii, przekł. A. Tronina, Wydawnictwo OO. Franciszkanów, Niepokalanów 1997, s. 133.

[34] Por. M. Thurian, Maryja Matka Pana Figura Kościoła, przekł. E. Ogiński, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1990, s. 137.

[35] Por. tamże, s. 138.

[36] Por. tamże, s. 143.

[37] Por. J. McHugh, Maryja w Nowym Testamencie, przełożył A. Czarnocki, Wydawnictwo OO Franciszkanów, Niepokalanów 1998, s. 432.

[38] Por. Komentarz, [w:] Biblia Jerozolimska, red. merytoryczna K. Sarzała, wyd. I, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2006 (dalej BJ), s. 1477.

[39] Por. A. Paciorek, Ewangelia według świętego Jana, Lublin 2000, s. 69.

[40] Por. także S. Fausti, Rozważaj i głoś Ewangelię, przekł. B.A. Gancarz), Kraków 2005, s. 52.

[41] Por. Komentarz, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie języków oryginalnych ze wstępami i komentarzem, red. M. Peter (Stary Testament) i M. Wolniewicz (Nowy Testament), t. I-III, Poznań 1975 (dalej BPoz). Por. tamże, t. III, s.266.

[42] Por.Tamże,s.266.

[43] Por. M.G. Masciarelli, La Maestra. Lezioni mariane a Cana, Città del Vaticano 2000, s.30-34.

[44] Por. O. Da Spinetoli, Maryja w Biblii, przekł. A. Tronina, Wydawnictwo OO Franciszkanów, Niepokalanów 1997, s. 138-139.

[45] Zarówno mariologowie jak i egzegeci zauważają tu prośbę o cud, choć czasem bez szczegółowej motywacji. Por. J. C. Quirant, Las Bodas de Cana, „Marianum” (dalej Mar) 20: 1958, s. 155-189.

[46] Por. O. Da Spinetoli, dz. cyt., s. 141.

[47] Za sensem odmownym opowiadają się między innymi autorowie: M. Zerwick, Exegesis in Jo 1,1- 2,11, Romae 1958, s. 86-91; D. Mollat, Les Noces de Cana, „Bible et vie chrétienne” (dalej BVC) 70: 1964, s. 13-15.

[48] Por. Komentarz, [w:] BJ, s.1477.

[49] Por. tamże, s.1477-1478.

[50] M.G. Masciarelli, La Maestra. Lezioni mariane a Cana, Città del Vaticano 2000, s. 100-105.

[51] Por. A. Paciorek, Ewangelia według świętego Jana, Lublin 2000, s. 72.

[52] Zob. Komentarz do J 2,1-11, [w:] BPoz, t. III, s. 227.

[53] Zob. tamże.

[54] Zob. CM, s. 156.

[55] Zob. ZMM, s. 167.

[56] Nowy Słownik Języka Polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2002.

[57] Przyczyna, [hasło w:] Nowy Słownik Języka Polskiego…, s. 797.

[58] Tamże.

[59] Przyczyniać się, [hasło w:] Wielki Słownik Wyrazów Bliskoznacznych PWN, red. M. Bańko, Warszawa 2005, s. 639.

[60] D. Dziadosz, dz. cyt., s. 443-444.

[61] Zob. CM, s. 156.

[62] Zob. ZMM, s. 167.

[63] D. Dziadosz, dz. cyt., s. 445.

[64] Tamże, s. 447.

[65] Zob. CM, s. 156-157.

[66] Zob. ZMM, s. 167-168.

[67] D. Dziadosz,