1. W czytaniach mszalnych na dzień św. Andrzeja Apostoła, była mowa o powołaniu Izajasza, Szymona Piotra i jego brata Andrzeja oraz Jakuba i Jana, synów Zebedeusza. Każda i każdy z nas też może i powinien odnieść do siebie słowa proroka: "Powołał mnie Pan... I rzekł mi: ". Jako słudzy Pana, ochrzczeni i bierzmowani, konsekrowani czy wyświęceni uczestniczymy w prorockiej misji Kościoła; podobnie jak św. Andrzej głosimy Chrystusową Ewangelię. Wiele jest obszarów ewangelizowania i liczne są formy głoszenia Ewangelii; ewangelizują rodzice, katecheci w szkołach, profesorowie i wykładowcy na uczelniach, głoszą Dobrą Nowinę księża i osoby konsekrowane, ewangelizacji służy malarstwo, rzeźba, muzyka, literatura, dokumenty historyczne. Rolę profetyczną pełnią również muzea kościelne. Wielokrotnie zwracał na to uwagę Ojciec Święty Jan Paweł II. Przemawiając w 1997 r. do uczestników zebrania plenarnego Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury, Sługa Boży powiedział: "Muzea sztuki sakralnej nie są składowiskami martwych eksponatów, ale rozsadnikami wiecznie kwitnącego życia, w których przekazywany jest z pokolenia na pokolenie geniusz i duchowość wspólnoty wierzących" ("Sztuka i kultura w służbie ewangelizacji", Przesłanie do uczestników II Plenarnego Zebrania Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury /L'Osservatore Romano. Wyd. Pol. 12/1997/4). Przytoczone stwierdzenie objaśniła wspomniana Komisja Papieska w Liście okólnym z 15 sierpnia 2001 r.; omawiając funkcję pastoralną muzeów kościelnych, wyjaśniła, że są one narzędziem ewangelizacji, dialogu z tymi, co żyli dawno, formacji kulturalnej i poznawania historii (por. Biuletyn Muzeum Diecezjalnego w Zamościu nr 4, Zamość 2002 s. 25).

2. Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu spełnia te zadania od ponad 100 lat. Ogarniając pamięcią wiekowy okres jego działalności, skierujmy najpierw naszą myśl ku osobie organizatora muzeum, ks. Józefa Rokosznego (1870-1931). Ksiądz Prałat, będąc profesorem w Sandomierskim Seminarium Duchownym, wykładał między innymi archeologię i historię sztuki kościelnej, z pasją kolekcjonera gromadził przedmioty zabytkowe, chroniąc je przed zniszczeniem, nosił się z zamiarem zorganizowania muzeum za przykładem diecezji tarnowskiej; dnia 9 września 1902 r. skierował w tej sprawie pismo do Sandomierskiej Kapituły Katedralnej. Jej członkowie wyrazili pełne uznanie dla "szlachetnej inicjatywy" Profesora i zadecydowali, żeby "pamiątki gromadzić w Kapitularzu"; zaznaczyli przy tym, iż uważają "za najwłaściwsze urządzić stałe Muzeum w Domu Długosza", gdy tylko zostanie wyremontowany. Powyższą myśl zrealizowano po 35 latach; w międzyczasie gromadzone eksponaty, które ks. Rokoszny nazywał "świętymi pamiątkami", były umieszczane w trzech salach Seminarium Duchownego; w 1937 r. zostały przeniesione do Domu Długosza i tu pozostają do dziś. Odwołując się do cytowanego Listu okólnego Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury o funkcji pastoralnej muzeów kościelnych, spójrzmy na Sandomierskie Muzeum Diecezjalne jako na narzędzie ewangelizacji, dialogu z tymi, co żyli dawno, formacji kulturalnej i poznawania historii.

3. Muzeum diecezjalne narzędziem ewangelizacji. Kard. Paul Poupard, długoletni przewodniczący Papieskiej Rady ds. Kultury zauważył, że ewangelizacja odbywa się trzema drogami: drogą prawdy, drogą dobra i drogą piękna ("Ewangelizacja we współczesnym świecie". L'Osservatore Romano. Wyd. Pol. 5/2004/40). Od przeszło stu lat Sandomierskie Muzeum Diecezjalne ewangelizuje drogą piękna. Pięknem emanuje jego siedziba - Dom Długosza i znajdujące się na salach wystawowych obrazy, ornaty, rzeźby, księgi liturgiczne, kielichy, relikwiarze; te "święte pamiątki" mówią o Bogu; swoim artyzmem przypominają, że zostały wykonane na chwałę Bożą, są świadectwem wiary ich twórców oraz tych, którym ongiś służyły podczas sprawowania kultu w kościołach naszych. Dzieła sztuki zgromadzone w muzeum mają bowiem nie tylko wartość artystyczną i historyczną, mają przede wszystkim wymiar duchowy i religijny, a jako takie są "narzędziem ewangelizacji". "Sztuka, (zdaniem pap. Jana Pawła II) w jej rozmaitych formach wyrazu, pozwala ukazywać w pewnym sensie nieskończone piękno Boga i w sposób niemal naturalny kierować umysł ludzki ku Niemu. Dzięki temu również... przepowiadanie ewangeliczne staje się przystępniejsze dla umysłu ludzkiego>" (Pap. Jan Paweł II, Kościół potrzebuje sztuki, aby głosić orędzie Ewangelii. L'Osservatore Romano. Wyd. Pol. 1/2003/34). O ewangelizacyjnej roli, którą spełnia Sandomierskie Muzeum Diecezjalne, świadczy niejeden wpis zwiedzających, np. "podziwiamy Boga, najwspanialszego Stwórcę w dziełach rąk Jego ukochanego stworzenia"; "zbiory te skłaniają nas do wdzięczności za dzieła Stwórcy. Niech będzie Bóg uwielbiony".

4. Muzeum narzędziem dialogu z tymi, co żyli dawno. Widok poszczególnych eksponatów muzealnych przywodzi na myśl ich twórców, właścicieli, ofiarodawców i skłania do rozpoczęcia z nimi dialogu. I tak na sali tkanin spotykamy się z mniszkami, które wyhaftowały przepiękne ornaty, kapy, stuły, manipularze, bursy, palki. W tych arcydziełach wyraziła się ich wiara, umiłowanie Boga, radość z powołania do życia konsekrowanego. Spod drobnych liter modlitewnika o. Augustyna Kordeckiego wyłania się skupiona twarz obrońcy Jasnej Góry, który swoją postawą świadczy, jak miłować Polskę i wskazuje na źródło jej mocy. Refleksję na temat patriotyzmu kontynuujemy przy kolekcji figurek Tadeusza Kościuszki, księcia Józefa Poniatowskiego, hetmana Stefana Czarneckiego, przy brewiarzu ks. Ignacego Skorupki, bohatera walki o Warszawę w 1920 r.; autograf św. Maksymiliana może kogoś skłoni do przemyślenia roli prasy katolickiej w dziele ewangelizacji. Uogólniając, trzeba powiedzieć, że każdy z eksponatów muzealnych jest okazją do podjęcia "dialogu z tymi, co żyli dawno".

5. Muzeum narzędziem formacji kulturalnej. Ks. Rokoszny, uzasadniając potrzebę zakładania muzeów diecezjalnych, argumentował, że zgromadzone w nich dzieła sztuki będą "służyć na pożytek Kościoła i kraju przez długoletnie kształcenie pokoleń"; muzeum będzie dla alumnów dopełnieniem wykładów, "dla kapłanów parafialnych... doradcą przy nabywaniu nowych i restaurowaniu starych sprzętów i aparatów kościelnych. Dla kraju, dla oświaty i cywilizacji muzeum nieocenione odda usługi: raz że będzie stałą strażnicą na polu sztuki..., po wtóre, że zgromadzi wielką ilość przedmiotów, które by bez wątpienia zginęły bezpowrotnie" (O potrzebie zakładania muzeów diecezjalnych dla zabytków sztuki i archeologii. Przegląd Katolicki 40/1902/ nr 9 s.137); udostępnione społeczeństwu "święte pamiątki" będą dla wszystkich pomocne we wzrastaniu w człowieczeństwu i chrześcijaństwie. Potwierdzeniem powyższych uwag Założyciela Muzeum Diecezjalnego są wpisy zwiedzających w "Księdze pamiątkowej", np. "Wspaniałe zbiory kultury materialnej. Dzięki, że możemy (je) obejrzeć i ubogacić się duchowo"; "Dziękujemy za przeżycia estetyczne i patriotyczne"; "Sacrum, Piękno i Historia oto atrybuty tego miejsca, które czyni, że słyszymy, jak bije serce Polski".

6. Muzeum narzędziem poznawania historii. Osobliwością muzeów diecezjalnych jest religijny charakter ich zbiorów; większość zgromadzonych eksponatów to wyraz wiary i pobożności ludu Bożego, ale nie tylko; ks. Rokoszny widział w nich również sposobne narzędzie poznania dziejów Kościoła i historii kraju. "Święte pamiątki" i "rozmaite pamiątki historyczne", które gromadził w latach trwającej niewoli, mówiły nie tylko o diecezji sandomierskiej i jej parafiach, ale również o Polsce i Sandomierzu, krzepiły serca i podtrzymywały nadzieję w zmartwychwstanie Ojczyzny. Ci, którzy dziś zwiedzają Sandomierskie Muzeum Diecezjalne, najczęściej podkreślają, że jest ono dla nich "wspaniałą lekcją historii", "będziemy je polecać znajomym"; "Takie miejsca jak to pozwalają nam na lepsze poznanie historii. Wrócimy tu kiedyś" ; "Dziękuję Bogu, że mogłem być świadkiem niezwykłej historii Sandomierza i okolic".

7. Podsumowaniem naszych rozważań niech będzie stwierdzenie sługi Bożego pap. Jana Pawła II: "Wielką moc oddziaływania ewangelizacyjnego mają muzea kościelne" (Motu proprio z 25.03.1993: Inde a Pontificatus nostri initio); są bowiem narzędziem ewangelizacji, dialogu z tymi, co żyli dawno, formacji kulturalnej i poznawania historii. Przyjmijmy również na zakończenie Jego zachętę: "Idźcie zatem i wy w głąb, by ukazać przesłanie zawarte w przedmiotach stworzonych przez artystów w przeszłości" (Alokucja do uczestników Narodowego Kongresu Włoskiego Sztuki Kościelnej, 27.04.1981). Wszak powołał nas Pan. I rzekł do mnie i do ciebie: "Ty jesteś Sługą moim" (por. Iz 49,1,3), głoś Ewangelię, jak ją głosił św. Andrzej, patron dnia dzisiejszego.