(ze Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie)[1]

WSTĘP

Niniejsza rozprawa ma za zadanie ukazać aspekty wstawiennictwa Maryi zawarte w formularzu Najświętsza Maryja Panna Matka miłosierdzia ze Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie[2].

Teksty kolekt, modlitw nad darami, prefacji oraz modlitw po Komunii poddane zostaną analizie językowej, która ma zadanie wskazać asptekty orędownictwa w strukturze kolejnych modlitw. W pierwszej kolejności dokonamy prezentacji tekstów wersji łacińskiej[3] oraz w polskiej. Następnie przeprowadzona zostanie analiza porównawcza obu wersji. W dalszym etapie podejmiemy analizę językową tekstu polskiego.

W Logosie oraz Ethosie – dwóch ostatnich częściach artykułu – podsumujemy dotychczasowe analizy oraz sformułujemy wnioski teologiczno-pastoralne.

1. Kolekta

1.1. Syntagma: Twoje miłosierdzie jest bez miary[4]

1.2. Tekst kolekty

Deus, cuius misericórdiae non est númerus,

concéde nobis, intercédente beáta María Vírgine,
misericórdiae Matre,
ut, cleméntiam tuam experiéntes in terris,
glóriam cónsequi mereámur in caelis.
Per Dóminum[5].

Boże, Twoje miłosierdzie jest bez miary, spraw za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Dziewicy, Matki miłosierdzia, abyśmy doznając Twojej łaskawości na ziemi, mogli osiągnąć wieczną chwałę w niebie. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków[6].

1.3. Analiza porównawcza tekstu

Porównanie łacińskiego oryginału oraz polskiego przekładu kolekty z formularza Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki miłosierdzia pozwala wysnuć wniosek, że w obydwu tekstach wstawiennictwo Maryi określone zostało w ten sam sposób. Łacińska fraza „intercédente beáta María Vírgine”[7] w polskiej wersji tekstu uzyskała brzmienie: „za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Dziewicy”[8]. Można zatem stwierdzić, że polskie tłumaczenie omawianego fragmentu kolekty zachowuje wierność wobec oryginału.

1.4. Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

1.4.1. Leksykon

Rzeczowniki: określenia Osób – Bóg, Maryja, Dziewica, Matka, Pan, Jezus, Syn, Duch; pozostałe – miłosierdzie, miara, wstawiennictwo, łaskawość, ziemia, chwała, niebo, jedność, wieki

Zaimki: twój, tobą, nasz.

Przymiotniki: święty, wieczna.

Czasowniki: być, sprawiać, móc, osiągnąć, żyć, królować.

Imiesłowy: doznając.

1.4.2.Formy czasownikowe:

czas teraźniejszy, tryb oznajmujący: 3 os. l. poj. – jest, żyje, króluje; czas teraźniejszy, tryb rozkazujący: 2 os. l. poj. – spraw; czas teraźniejszy, tryb przypuszczający (w znaczeniu trybu życzącego): 2 os. l. mn. – abyśmy mogli osiągnąć; czas doznając – imiesłów przysłówkowy współczesny.

Tekst modlitwy składa się z trzech zdań i jednego imiesłowowego równoważnika zdania: zdanie pojedyncze: podmiot – miłosierdzie, orzeczenie – jest, przydawka – twoje, okolicznik sposobu – bez miary; zdanie złożone podrzędnie dopełnieniowe: podmiot – Ty, orzeczenia – spraw, abyśmy mogli osiągnąć; zdanie złożone współrzędnie: podmiot domyślny – On, orzeczenia – żyje, króluje (spójnik: i); imiesłowowy równoważnik zdania – imiesłów przysłówkowy współczesny: doznając.

1.4.2.Syntaksa:

¨ Boże, Twoje miłosierdzie jest bez miary

¨ Spraw za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Dziewicy

¨ Matki Miłosierdzia

¨ Abyśmy mogli osiągnąć wieczną chwałę w niebie

¨ Doznając Twojej łaskawości na ziemi

¨ Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa

¨ Twojego Syna

¨ Który z Tobą żyje

¨ I Króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków.

1.4.3.Struktura:

¨ zwrot do Boga („Boże”)

¨ uzasadnienie prośby: miłosierdzie jest bez miary; przedmiot prośby: spraw abyśmy mogli osiągnąć

¨ konkluzja trynitarna.

1.4.4. Kontekst liturgiczno-teologiczny

Modlitwa rozpoczyna się bezpośrednim zwrotem do Boga (anakleza), wyrażonym za pomocą rzeczownika w formie wołacza (Deus). Owaanakleza jest wyszczególniona przez zdanie względne o charakterze orzecznikowym, tak jak jest to przyjęte w uroczystej formie rzymskich oracji[9].

Po anaklezie następuje zdanie oznajmujące, które określa przymioty Boga. Jest On przywoływany jako Ten, którego miłosierdzie jest bez miary[10]. Stanowi ono uzasadnienie wyrażonej następnie prośby: „spraw, abyśmy mogli osiągnąć wieczną chwałę w niebie”[11]. Zastosowany tutaj gramatyczny tryb rozkazujący, w liturgii służy wyrażeniu przedmiotu wznoszonego błagania. Warto zwrócić uwagę, jak znamienicie realizowany jest postulat ekonomii języka – krótki czasownik „spraw” jednoznacznie wskazuje na adresata czynności, jednocześnie sprzyja tak ważnej w tekstach euchologijnych zwięzłości połączonej z precyzją wypowiedzi.

Zanim jednak autor tekstu przejdzie do wyrażenia przedmiotu prośby, pojawi się postać Matki Bożej. W omawianej kolekcie istotne jest teocentryczne uzasadnienie tytułu „Matki miłosierdzia”[12]. Maryja jako „Matka miłosierdzia” ma udział w miłości Boga do ludzi i ze swej strony daruje Ją ludziom, którzy u Niej szukają wstawiennictwa[13]. W prośbie do Boga użyty jest typowy dla tematyki maryjnej termin „wstawiennictwo”: „spraw za wstawiennictwem Najświętszej Maryi Dziewicy, Matki miłosierdzia”[14]. Zwrot ten uzupełniony jest typowym dla formularza tytułem „Matki miłosierdzia” [15].

Okazuje się, bowiem, że – zgodnie z intencją prośby – Boże działanie ma nastąpić przy współudziale Maryi, dokładnie za jej „wstawiennictwem”. Maryja nazwana jest „Najświętszą Dziewicą” oraz „Matką miłosierdzia”. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że ostatnie określenie oddaje rolę Matki Chrystusa, zawartą w tytule kolekty (Najświętsza Maryja Dziewica Królowa i Matka miłosierdzia)[16].

Takie określanie Maryi posiada głęboki sens teologiczny. Wynika ono z faktu Jej Bożego macierzyństwa. Wedle zamysłu Boga, Maryja, będąc Matką Jezusa, ma otaczać opieką wszystkich ludzi[17]. Należy jednak pamiętać, że Maryja nie ma mocy zbawczej, nie odpuszcza grzechów, są to bowiem przymioty wyłącznie Boskie. Ale rola Matki Bożej w zbawczych planach jest niezwykle istotna – jest Ona Orędowniczką w Chrystusie między udręczonym i grzesznym ludem, a jego Bogiem i Zbawicielem. Ta ważna myśl zawarta jest wyraźnie w omawianym tekście. Adresatem błagania, podkreślmy raz jeszcze, jest Bóg – jedynie źródło miłosierdzia i mocy zbawczej.

Działanie Boga realizuje się „za orędownictwem” Maryi, Orędowniczki potrzeb ludzkich, która przez swoje wstawiennictwo przyczynia się do zapewnienia ludzkości wiecznego szczęścia w niebie[18]. Osiągnięcie zbawienia jest motywem prośby zawartej w kolekcie. Modlący się wzywają Boga, „aby mogli osiągnąć wieczną chwałę w niebie”[19].

2. Modlitwa nad darami

2.1. Syntagma: abyśmy [...] okazywali miłosierdzie naszym bliźnim i zasłużyli na Twoje

przebaczenie[20].

2.2. Tekst modlitwy nad darami

Súscipe, Domine, múnera pópuli tui,
et praesta,

ut, qui beátam Vírginem cólimus Matrem misericórdiae,
misericórdes in fratres non exhibéntes,
indulgéntem erga nos te inveníre mereámur.
Per Christum[21].

Panie, nasz Boże, przyjmij dary swojego ludu i spraw, abyśmy oddając cześć Najświętszej Dziewicy, Matce miłosierdzia, za Jej wstawiennictwem okazywali miłosierdzie naszym bliźnim i zasłużyli na Twoje przebaczenie. Przez Chrystusa, Pana naszego[22].

2.3. Analiza porównawcza tekstu

Z przeprowadzonej analizy porównawczej tekstów łacińskiego i polskiego wynika, iż zawarty w przekładzie polskim (Zbiór Mszy)rzeczownik „wstawiennictwo” (syntagma: „za Jej wstawiennictwem”)[23], nie występuje w oryginalnej wersji łacińskiej (Collectio Missarum). Wersja polska została poszerzona o wyżej wymieniony rzeczownik.

2.4. Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

2.4.1. Leksykon

¨ Rzeczowniki: określenia Osób – Pan, Bóg, Dziewica, Matka; pozostałe – dary, lud, cześć, miłosierdzie, wstawiennictwo, bliźni, przebaczenie;

¨ Zaimki: nasz, swojego, jej, twoje;

¨ Przymiotniki: Najświętsza;

¨ Czasowniki: przyjąć, sprawiać, okazywać, zasłużyć.

2.4.2. Formy czasownikowe

¨ czas teraźniejszy, 2 os. l. poj., tryb rozkazujący – przyjmij, spraw;

¨ czas teraźniejszy, 2 os. l. mn., tryb przypuszczający (życzący) – abyśmy okazywali, abyśmy zasłużyli;

¨ imiesłów przysłówkowy współczesny – oddając.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: współrzędnie, łącznie – przyjmij i spraw; podrzędnie, dopełnieniowe – spraw, abyśmy okazywali; podrzędnie, dopełnieniowe – spraw, abyśmy okazywali; podrzędnie, dopełnieniowe – spraw, abyśmy zasłużyli; współrzędnie, łączne – okazywali i zasłużyli; współrzędnie, łączne – spraw, oddając.

2.4.3. Syntaksa

¨ Panie, nasz Boże, przyjmij dary swojego ludu

¨ i spraw, abyśmy oddając cześć Najświętszej Dziewicy

¨ Matce miłosierdzia

¨ za jej wstawiennictwem okazywali miłosierdzie naszym bliźnim

¨ i zasłużyli na Twoje przebaczenie

2.4.4. Struktura

¨ zwrot do Boga („Panie, nasz Boże”);

¨ uzasadnienie prośby: przyjmij dary; przedmiot prośby: spraw, abyśmy okazywali miłosierdzie, zasłużyli na przebaczenie.

2.4.5. Kontekst liturgiczno-teologiczny

Modlitwa nad darami zawarta w formularzu Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki Miłosierdzia składa się z dwóch części. Pierwsza – tak jak to odpowiada funkcji super oblaty – odnosi się do darów, druga zaś nawiązuje do zmian życia[24].

Po charakterystycznym dla formy modlitwy bezpośrednim zwrocie do Boga, wyrażonym za pomocą rzeczownika w formie wołacza: „Panie, nasz Boże”[25], sformułowana została pierwsza prośba (w którą została włączona anakleza „Domine”): „przyjmij dary swojego ludu”[26]. Jak było wspomniane, zastosowanie czasownika w trybie rozkazującym („przyjmij”) przyczynia się do zachowania zwięzłości tekstu, co ma duże znaczenie ze względu na jego miejsce w liturgii Mszy świętej. Ta część modlitwy stanowi element stały, charakterystyczny dla wszystkich modlitw nad darami i pełni funkcję ściśle liturgiczną.

Druga część tekstu, wyrażona również w formie prośby, odnosi się bezpośrednio do charakteru formularza. Składa się ona z czasownika w trybie rozkazującym („spraw”), po którym następuje syntagma odnosząca się do osoby Maryi. Przedmiotem prośby jest wiara w to, że za wstawiennictwem Matki Bożej wierzący są w mocy zasłużyć na przebaczenie ze strony Boga, jednocześnie, w wymiarze ludzkim i Boskim, okazywać miłosierdzie swoim bliźnim: „abyśmy oddając cześć Najświętszej Dziewicy, Matce miłosierdzia, za Jej wstawiennictwem okazywali miłosierdzie naszym bliźnim i zasłużyli na Twoje przebaczenie”[27].

Modlący się są podmiotami prośby. Ci, którzy czczą Matkę miłosierdzia, proszą o przebaczenie, nawet wtedy, jeśli nie są miłosierni wobec braci i sióstr. To sformułowanie łączy się bezpośrednio z maryjnym elementem. Już przez ten sam temat wyrazu „misericordiae” i „misericordes” jest ten związek wyraźny – wierzący powinni naśladować miłosierdzie, które Maryja przyniosła na świat w Chrystusie[28].

Ufność we wstawiennictwo Maryi w aspekcie miłosierdzia posiada głębię teologiczną, bowiem „[…] Maryja na sobie samej doświadczyła, czym jest nieogarniona Boża łaskawość, kiedy w momencie Zwiastowania stała się Matką Bożego Syna i dzień po dniu doświadczała z bliska Bożej miłości, światła, mocy i pokoju. Stając się Matką Jezusa, Maryja została jednocześnie Matką miłosierdzia, ponieważ w Jezusie Chrystusie Boże miłosierdzie objawiło się najdoskonalej i najpiękniej. Syn Boży jest bowiem miłosierdziem Ojca dla całego świata”[29].

Stąd właściwa prośba do Boga o miłosierdzie jest ukierunkowana na eschatologiczną radość. Podobnie jak w wielu innych oracjach, tak również celem tej prośby jest to, aby modlący się za wstawiennictwem Maryi mogli dostać się do nieba[30].

Dlatego będąc wiernymi nauce Chrystusa i chcąc uczyć się od Maryi miłosierdzia dla bliźnich, a w perspektywie aby osiągnąć życie wieczne, wierni winni naśladować postawę Tej, która stała pod Krzyżem. Ma ona bowiem moc orędowania u Swego Syna. Postawa ludzi musi być niezłomna, nie tylko w chwilach radości, ale także wtedy, gdy, tak jak Maryja, doświadczają niepewności i bólu.

3. Prefacja

3.1 Syntagma: Maryja jest Matką miłosierdzia, zawsze zwróconą ku prośbom swoich dzieci[31].

3.2. Tekst prefacji

Vere dignum et iustum est, aequum et salutáre,
nos tibi, sancte Pater, semper et ubíque grátias ágere,
et in hac celebratióne beátae Vírginis Maríae
te débitis magnificáre praecóniis.

Haec est regína clemens,
quae misericórdiam tuam singuláriter expérta,
omnes ad eam confugiéntes récipit,
ac de tribulatióne clamántes exáudit.
Haec est mater misericórdiae,
ad preces filiórum semper inclináta,
ut eis indulgétiam obtíneat
et véniam ímpetret peccatórum.
Haec est minístra pietátis
quae Fílium tuum pro nobis indesinénter exórat,
ut sua grátia nostram ditet paupertátem,

sua virtúte nostram róboret infirmitátem.
Per quem maiestátem tuam adórat exércitus Angelórum,
ante conspéctum tuum in aeternitáte laetántium.
Cum quibus et nostras voces ut admitti iúbeas, deprecámur,
sócia excultatióne dicéntes[32].

Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy Tobie, Ojcze święty, zawsze i wszędzie składali dziękczynienie i abyśmy Ciebie wielbili, oddając cześć Najświętszej Maryi zawsze Dziewicy.

Ona jest Królową łaskawą, która doznawszy w szczególny sposób Twego miłosierdzia, przygarnia wszystkich uciekających się do Niej i wysłuchuje wołających wśród doczesnych utrapień. Maryja jest Matką miłosierdzia, zawsze zwróconą ku prośbom swoich dzieci, aby uzyskać dla nich przebaczenie i wyjednać odpuszczenie grzechów. Ona jest szafarką dobroci, nieustannie błagającą Syna za nami, aby swą łaską ubogacił nasze ubóstwo i umocnił swoją potęgą nasze słabe siły.

Przez Niego Twój majestat uwielbiają zastępy Aniołów, którzy zawsze się radują w Twojej obecności. Prosimy, aby i nasze głosy przyłączyły się do nich, razem z nimi wołając:[33].

3.3. Analiza porównawcza tekstu

W oryginalnej, łacińskiej wersji prefacji z formularza Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki miłosierdzia nie znajduje się bezpośrednie odwołanie do wstawienniczej roli Maryi. Nie odnajdujemy go także w polskim przekładzie, zawartym w Zbiorze Mszy. Polska wersja zawiera jednak szeroki opis działalności maryjnej, bazujący na składni i leksyce języka polskiego: „Ona jest Królową łaskawą, która doznawszy w szczególny sposób Twego miłosierdzia, przygarnia wszystkich uciekających się do Niej i wysłuchuje wołających wśród doczesnych utrapień. Maryja jest Matką miłosierdzia, zawsze zwróconą ku prośbom swoich dzieci, aby uzyskać dla nich przebaczenie i wyjednać odpuszczenie grzechów. Ona jest szafarką dobroci, nieustannie błagającą Syna za nami, aby swą łaską ubogacił nasze ubóstwo i umocnił swoją potęgą nasze słabe siły”[34].

Można stwierdzić, że tłumacze modlitwy zastosowali peryfrazę[35]. Oparcie tłumaczenia na tym środku stylistycznym nadaje tekstowi charakter poetycki, odwołujący się do najlepszych tradycji języka polskiego.

3.4. Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

3.4.1. Leksykon

¨ Rzeczowniki: określenia Osób – Królowa, Maryja, Matka, Syn, szafarka; pozostałe – sposób, miłosierdzie, utrapienia, prośby, dzieci, przebaczenie, odpuszczenie, grzechy, dobroć, łaska, ubóstwo, potęga, siły;

¨ Zaimki: Ona, Twego, Niej, wszystkich, swoich, nich, nami, swą nasze, swoją;

¨ Przymiotniki: łaskawą, szczególny, doczesnych, słabe;

¨ Przysłówki: zawsze, ku, nieustannie;

¨ Czasowniki: być, przygarniać, wysłuchiwać, uzyskać, wyjednać, ubogacać, umacniać;

¨ Imiesłowy: doznawszy, wołających, błagającą.

3.4.2. Formy czasownikowe

¨ czas teraźniejszy, 3 os. l. poj., tryb oznajmujący – jest, przygarnia, wysłuchuje;

¨ czas teraźniejszy, 3 os. l. poj., tryb przypuszczający (życzący) – aby ubogacił, aby umocnił;

¨ bezokoliczniki: uzyskać, wyjednać;

¨ imiesłowy: doznawszy, uciekających, wołających, zwróconą, błagającą.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: podrzędnie podmiotowe – jest Królową, przygarnia; podrzędnie podmiotowe – jest Królową, która wysłuchuje; współrzędnie łączne – przygarnia i wysłuchuje; podrzędnie, przydawkowe – jest, zwróconą; podrzędnie, okolicznikowe celu – zwróconą, aby uzyskać; podrzędnie, okolicznikowe celu – zwróconą, aby wyjednać; współrzędnie, łączne – uzyskać, wyjednać; podrzędnie, przydawkowe – jest, błagającą; podrzędnie, okolicznikowe celu – błagającą, aby ubogacił, aby umocnił; współrzędnie, łączne – ubogacił i umocnił.

3.4.3. Syntaksa

¨ Ona jest Królową łaskawą;

¨ która doznawszy w szczególny sposób Twego miłosierdzia;

¨ przygarnia wszystkich uciekających się do niej;

¨ i wysłuchuje wołających wśród doczesnych utrapień;

¨ Maryja jest Matką miłosierdzia;

¨ zawsze zwróconą ku prośbom swoich dzieci;

¨ aby uzyskać dla nich przebaczenie;

¨ i wyjednać odpuszczenie grzechów;

¨ Ona jest szafarką dobroci;

¨ nieustannie błagającą Syna za nami;

¨ aby swą łaską ubogacił nasze ubóstwo;

¨ i umocnił swoją potęgą nasze słabe siły.

3.4.4. Struktura

¨ zwrot do Boga („Tobie, Ojcze święty”)

3.4.5. Kontekst liturgiczno-teologiczny

Prefacja w formularzu Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki miłosierdzia rozpoczyna się rozbudowanym zwrotem do Boga. Za pomocą czterech przymiotników („godne”, „sprawiedliwe”, „słuszne”, „zbawienne”) wierni stwierdzają głęboki sens składania Bogu dziękczynienia i uwielbienia. Ostatnia syntagma akapitu, stanowiąca imiesłowowy równoważnik zdania, mówi o jednoczesnym (równoważnik łączy się z poprzednimi zdaniami na zasadzie współrzędności) oddawaniu czci „Najświętszej Maryi, zawsze Dziewicy”[36]. Oddawanie czci Maryi (we wprowadzeniu prefacji) zawiera stwierdzenie, że Bóg nagradza za wspominanie błogosławionej Maryi Panny.

Kolejny akapit w całości poświęcony jest Osobie Matki Bożej. Jego treścią jest niejako historia życia Bożej Rodzicielki, która zaowocowała nadaniem Jej tytułów „Królowej łaskawej”, „Matki miłosierdzia”, „Szafarki dobroci”. Tekst modlitwy przynosi informację, że Maryja jest Tą, która w „sposób szczególny doznała Bożego miłosierdzia”[37]. To nawiązanie do historii zbawienia – Maryja doświadczyła Bożego miłosierdzia, co wyraziła w Magnificat[38]. Ma to pewien związek z Jej tytułem „Królowa łaskawa”[39], dzięki któremu może być Opiekunką, „przygarniającą wszystkich potrzebujących”[40], którzy się do Niej zwrócą ze swoimi potrzebami. To Matka Boża „wysłuchuje błagań ludu o siłę przetrwania wśród doczesnych utrapień”[41].

Ale nie tylko doczesny aspekt ziemskiej wędrówki wiernych jest przedmiotem trosk Matki miłosierdzia. Przede wszystkim pomaga nam Ona uzyskać „odpuszczenie grzechów i wyjednać pojednanie z Bogiem”[42]. To sformułowanie w prefacji mówi o tym, iż Maryja jako Matka miłosierdzia jest przychylna „prośbom swoich dzieci, by mieć na nich wzgląd i uzyskać dla nich przebaczenie”[43]. Maryja zatem może wyprosić przebaczenie u Boga dla modlących się, którym jest przychylna przez swe wstawiennictwo[44]. D. Dziadosz określa Maryję mianem „Orędowniczki Bożej miłości”, która „swym miłosiernym spojrzeniem potrafi dostrzec nawet najbardziej zagubionych”[45].

W kolejnej syntagmie modlitwy zaś pojawia się sformułowanie „Szafarka dobroci”, która wyprasza u Syna „łaski ubogacenia ludzkiego ubóstwa, przede wszystkim duchowego i wzmocnienie sił potrzebnych do walki ze złem”[46]. Tutaj wyraźnie widać orędowniczą rolę Maryi. Łaska Boża, o której jest mowa, zostaje uzyskana od Boga przez wstawiennictwo „Szafarki łask”. W tym miejscu zauważa się również teocentryczną intencję wypowiedzi, pomimo maryjnego zabarwienia omawianego fragmentu[47].

Wspomniane maryjne tytuły koncentrują się całkowicie na wyróżniającej się pozycji Matki miłosierdzia. Dzięki tym sformułowaniom ukazana jest aktywna rola Maryi, polegająca na orędownictwu do Boga. W jednej z najstarszych modlitw maryjnych Pod Twoją obronę jest mowa o tym, że ludzie uciekają się do wstawienniczej roli Maryi, określając Ją sformułowaniem: „Orędowniczko nasza”[48].

Określanie Maryi tytułem „Królowej łaskawej” oraz „Matki Miłosierdzia” posiada głęboki kontekst teologiczny. Maryja Panna, przypomnijmy, została wybrana przez Boga na Matkę Jego Syna. Narodzony jako człowiek Jezus poniósł ofiarę na krzyżu, aby uwolnić ludzkość z grzechu pierwszych ludzi i zapewnić swym uczniom udział w niebiańskiej uczcie. Matka Boża powiedziała „tak” po raz pierwszy podczas zwiastowania, potem rozbrzmiewało ono wielokrotnie podczas kolejnych wydarzeń składających się na historię zbawienia.

Także podczas tych dla Niej najtrudniejszych momentów: „Maryja bowiem śpiewała Bogu hymn uwielbienia i dziękczynienia nie tylko w pełnej radości chwili Zwiastowania, nie tylko podczas przepełnionej uniesieniem i czułością wizyty w domu swej krewnej Elżbiety, w czasie narodzin Jezusa w betlejemskiej szopce czy też przez tyle lat w zaciszu domku w Nazarecie. Czysta Dziewica wielbiła swego Boga również wtedy, gdy niezupełnie rozumiała rozgrywające się wokół Niej wydarzenia i gdy miecz boleści przenikał Jej serce”[49].

Matka Boża nigdy nie wycofała się z raz danej obietnicy i pozostała Bogu wierna do końca. W Jezusie Chrystusie, którego porodziła, objawiła się pełnia Bożego miłosierdzia. Dlatego dziś możemy nazywać Ją „Matką miłosierdzia” i „Szafarką dobroci”, gdyż dla każdego jest przykładem dostrzegania Bożego miłosierdzia w każdym aspekcie życia.

W sumie można stwierdzić, że omawiana prefacja w pełni ukazuje, iż źródłem miłosierdzia jest Bóg, a jego Szafarką Matka miłosierdzia[50].

4. Modlitwa po Komunii

4.1. Syntagma: abyśmy [...] zawsze wychwalali Twoje miłosierdzie[51].

4.2. Tekst modlitwy po Komunii

Caelésti alimónia reféctis,
da nobios, quaesumus, Dómine,
misericórdiam tuam cum beáta Vírgine iúgiter extóllere,

atque illíus experíri tutélam,

quam Regínam cleméntem in peccatóres profitémur
et in páupers misericórdem.
Per Christum[52].

Boże, nasz Ojcze, spraw, abyśmy posileni eucharystycznym Pokarmem, razem z Najświętszą Dziewicą zawsze wychwalali Twoje miłosierdzie i doznawali opieki Tej, którą czcimy jako Królową łaskawą dla grzeszników i miłosierną względem ubogich. Przez Chrystusa, Pana naszego[53].

4.3. Analiza porównawcza tekstu

W modlitwie po Komunii z formularza Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki miłosierdzia nie odnajdujemy bezpośredniego odwołania do wstawienniczej roli Maryi. Zawarta jest tu natomiast prośba o opiekę z Jej strony. W oryginalnej wersji łacińskiej wyrażona jest ona w syntagmie: „abyśmy doznawali opieki Tej, którą czcimy, jako Królową łaskawą”[54] (tłumaczenie dosłowne autora niniejszej publikacji), zaś w polskim przekładzie, pomieszczonym w Zbiorze Mszy syntagma ta przybiera brzmienie: „abyśmy posileni eucharystycznym Pokarmem, razem z Najświętszą Dziewicą zawsze wychwalali Twoje miłosierdzie i doznawali opieki Tej, którą czcimy jako Królową łaskawą dla grzeszników i miłosierną względem ubogich”[55]. Według definicji Wielkiego słownika wyrazów bliskoznacznych PWN czasownik „opieka”, jest wyrazem bliskoznacznym dla między innymi czasowników „patronować”, „troszczyć się”, „wychowywać”[56]. Można stwierdzić, że „wstawiennictwo” jest synonimiczne wobec wyżej wymienionych form, co zostanie udowodnione w kolejnych etapach pracy.

4.4. Hermeneutyka lingwistyczna tekstu

4.4.1. Leksykon

¨ Rzeczowniki: określenia Osób – Bóg, Ojciec, Dziewica, Królowa; pozostałe – Pokarm, Dziewica, miłosierdzie, opieka, grzesznicy, ubodzy;

¨ Zaimki: nasz, Twoje, Tej;

¨ Przymiotniki: łaskawą, miłosierną;

¨ Czasowniki: wychwalać, doznawać;

¨ Imiesłowy: posileni.

4.4.2. Formy czasownikowe

¨ czas teraźniejszy, 2 os. l. poj., tryb rozkazujący – spraw;

¨ czas teraźniejszy, 2 os. l. mn., tryb rozkazujący – abyśmy wychwalali, abyśmy doznawali;

¨ czas teraźniejszy, 2 os. l. mn., tryb oznajmujący – czcimy;

¨ imiesłów przymiotnikowy bierny – posileni.

Tekst modlitwy stanowią zdania złożone: podrzędnie, dopełnieniowe – spraw, abyśmy wychwalali; podrzędnie, dopełnieniowe – spraw, abyśmy doznawali; współrzędnie łącznie – posileni, wychwalali; współrzędnie, łącznie – posileni, doznawali; współrzędnie, łączne – wychwalali, doznawali; podrzędnie, dopełnieniowe – doznawali, czcimy

4.4.3. Syntaksa

¨ Boże, nasz Ojcze, spraw, abyśmy posileni eucharystycznym pokarmem;

¨ razem z Najświętszą Dziewicą;

¨ zawsze wychwalali Twoje miłosierdzie;

¨ i doznawali opieki Tej;

¨ którą czcimy jako Królową łaskawą dla grzeszników;

¨ i miłosierną względem ubogich;

¨ przez Chrystusa, Pana naszego.

4.4.4. Struktura

¨ zwrot do Boga („Boże, nasz Ojcze”);

¨ uzasadnienie prośby: posileni eucharystycznym pokarmem;

¨ przedmiot prośby: wychwalali miłosierdzie, doznawali opieki Tej, którą czcimy.

4.4.5. Kontekst liturgiczno-teologiczny

Zaprezentowana modlitwa po Komunii rozpoczyna się, podobnie jak miało to miejsce w modlitwach nad darami, wezwaniem do Boga. W omawianym formularzu Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki miłosierdzia, występuje on w formie: „Boże, nasz Ojcze”. Z formalnego punktu widzenia, rozpoczęcie tekstu wyżej wymienionym zwrotem w formie wołacza, świadczy o jego modlitewnym charakterze i zapowiada sformułowanie próśb.

Po zwrocie do Boga następuje czasownik w trybie rozkazującym „spraw”, po nim zaś zdanie podrzędne dopełnieniowe. Jak było wielokrotnie podkreślane, gramatyczna formuła trybu rozkazującego w kontekście teologicznym ma za zadanie wyrazić błaganie. Zanim jednak nastąpi bezpośrednie wyrażenie prośby, odnajdujemy w tekście imiesłów przymiotnikowy bierny „posileni”, za pomocą którego przypomniany i podkreślony jednocześnie jest fakt przyjęcia Komunii świętej (w omawianej modlitwie nazywana jest ona „eucharystycznym Pokarmem”)[57].

Posiada to duże znaczenie teologiczne, stajemy bowiem wobec sytuacji, w której wierni, wznoszący prośby, napełnieni są Ciałem Chrystusa, a to rzutuje na interpretację dalszej części tekstu modlitwy, nadając jej charakter teocentryczny ze wspomnieniem problematyki maryjnej[58].

Przedmiotem prośby w tym wypadku jest dostąpienie łaski wychwalania Bożego miłosierdzia, którego doświadczają modlący „razem z Najświętszą Dziewicą”[59]. Wierni doświadczają miłosierdzia Boga, które również jest udziałem Maryi. W tym fragmencie prefacji jest Ona tu pokazana solidarnie z modlącymi się. W tym miejscu pojawia się bardzo wyraźny aspekt maryjny polegający na tym, iż podmiotem jest pomoc Maryi[60]. Zauważa się tu także ścisły związek pomiędzy miłosierdziem Boga a Matką miłosierdzia. Wierni modlą się o to, aby zawsze doznawali opieki Matki Bożej, którą nazywają „Królową łaskawą dla grzeszników i miłosierną względem ubogich”[61].

To połączenie faktu posilenia człowieka Chlebem Eucharystycznym z nadzieją na opiekę ze strony Królowej Miłosierdzia stawia przed ludem poważne zadanie – zadanie, które D. Dziadosz nazywa „pamięcią o Bożej dobroci”.

Wychwalanie Bożego miłosierdzia nie może ograniczać się jedynie do manifestowania go w życiu codziennym, ale winno być przekazywane potrzebującym braciom[62]. Dlatego Maryja, „Królowa łaskawa”, która od momentu Zwiastowania była wierna Boskim planom, jest dla wiernych przykładem troski o wszystkich znajdujących się w potrzebie. Wznoszone do Niej prośby o opiekę, odnoszą się zatem do umiejętności bycia taką jak Ona – łaskawą dla wszystkich, szczególnie ubogich.

5. Logos

W kolekcie w formularzu Najświętsza Maryja Panna Królowa i Matka miłosierdzia[63] Bóg przywoływany jest tako Ten, którego miłosierdzie jest bez miary. Modlący się wyrażają prośbę, aby dzięki Niemu mogli osiągnąć wieczną chwałę w niebie. Działanie Boga ma być zrealizowane za wstawiennictwem Maryi (jest to określone bezpośrednio – rzeczownik „wstawiennictwo”. Matka Boża nazywana jest tu „Najświętszą Dziewicą” oraz „Matką miłosierdzia”, ma Ona bowiem udział w miłości Boga do ludzi, miłość tę przekazuje wiernym, którzy szukają u Niej wstawiennictwa.

Określenie Maryi „Dziewicą” oraz „Matką miłosierdzia” wynika z faktu Jej Bożego macierzyństwa. Dzięki postawie, którą wykazała podczas Zwiastowania, Jej udziałem stało się dziewicze macierzyństwo Boga, który stał się człowiekiem, aby wypełnić ważny moment w Bożym planie zbawienia. Trzeba pamiętać, że jedynym Zbawicielem i Pośrednikiem ludzi jest Bóg przez Chrystusa w Duchu Świętym, Maryja nie posiada mocy zbawczej. Została jednak obdarzona szczególną rolą – Wstawienniczki i Orędowniczki między grzesznym ludem a Bogiem i Zbawicielem. Wierni w omawianej modlitwie proszą Boga, aby mogli osiągnąć wieczną chwałę w niebie, za wstawiennictwem Maryi. Zatem adresatem próśb jest Bóg – jedyne źródło miłosierdzia, realizowanego dzięki orędownictwu Królowej i Matki Chrystusa, zatem Matki miłosierdzia – Maryi.

Modlitwa nad darami, pomieszczona w omawianym formularzu Najświętszej Maryi Panny Królowej i Matki miłosierdzia[64], składa się z dwóch, charakterystycznych dla modlitw super oblata, części. W pierwszej wierni proszą Boga, aby przyjął dary, które Mu składają, w drugiej zaś błagają o łaski, które przyczynią się do poprawy ich chrześcijańskiej egzystencji.

Przedmiotem próśb modlących się jest to, aby byli w stanie wyjednać sobie miłosierdzie u Boga, a także potrafili okazywać miłosierdzie bliźnim. Te szczególne łaski mają być osiągnięte za wstawiennictwem Maryi. Umiejętność okazywania miłosierdzia przez ludzi jest owocem naśladowania tego miłosierdzia, które Maryja wydała na świat przez swoje dziewicze łono. Najświętsza Dziewica doświadczyła Bożej łaskawości i mądrości w chwili, gdy stała się Matką Boga – stając się Matką Jezusa, została jednocześnie Matką miłosierdzia, gdyż to właśnie w Chrystusie miłosierdzie Ojca w pełni się objawiło.

Prośba o miłosierdzie jest w gruncie rzeczy prośbą o radość eschatologiczną. Modląc się o miłosierdzie, wierni mają nadzieję na zbawienie, osiągnięte dzięki Chrystusowi, za wstawiennictwem Maryi. Innymi słowy, aby osiągnąć życie wieczne, lud pielgrzymujący powinien naśladować postawę Tej, która stała pod krzyżem. Dzięki temu dostąpi Bożego miłosierdzia, a w szerszej perspektywie – zostanie zbawiony.

Prefacja z omawianego formularza[65] rozpoczyna się rozbudowanym akapitem, w którym wierni stwierdzają głęboki sens płynący z faktu składania Bogu dziękczynienia, przy jednoczesnym oddawaniu czci Maryi. Kolejne syntagmy modlitwy poświęcone są Osobie Matki Bożej. Prezentują fakty z życia Najświętszej Dziewicy, które stały się podstawą do nadania Jej tytułów „Królowej łaskawej”, „Matki miłosierdzia”, „Szafarki dobroci”. Wierni przypominają, że to Maryja dzięki postawie całkowitego zaufania Bogu doznała z Jego strony szczególnego miłosierdzia. Dlatego dziś może być Opiekunką i Wstawienniczką tych, którzy wznoszą modlitwę, przygarnia wszystkich potrzebujących, wysłuchuje błagań grzesznego ludu.

Trzeba wyraźnie podkreślić, że nie tylko doczesne troski ludzi są przedmiotem szczególnego zainteresowania Matki Bożej. Rolę Wstawienniczki realizuje ona przede wszystkim na gruncie eschatologicznym. Maryja nie może rzecz jasna zbawić człowieka, ale przez swoje Orędownictwo jest mu przychylna, pokazuje, jaką drogę obrać, aby uzyskać przebaczenie u Boga. Ona przebyła tę drogę w sposób doskonały, od wydarzeń podczas Zwiastowania aż po zmartwychwstanie Syna ukazywała postawę całkowitego zawierzenia Bożej mądrości, poddania się Jego woli w wypełnianiu planu zbawienia. Mimo że nie zawsze rozumiała to, co się wydarzało z Jej udziałem, pokornie przyjmowała Boże zarządzenia. Pozostała Bogu wierna do końca. W Chrystusie, którego Matką stała się dzięki swojej niezłomnej postawie, objawiła się pełnia Bożego miłosierdzia, stąd dziś Maryja – Matka miłosierdzia, Szafarka dobroci jest dla wszystkich wiernych wzorem, pozwalającym dostrzec Boże miłosierdzie w każdym, nawet najtrudniejszym momencie życia.

Przedmiotem prośby wiernych w modlitwie po komunii w formularzu Najświętsza Maryja Panna Królowa i Matka miłosierdzia[66] jest pragnienie wychwalania Bożego miłosierdzia oraz dostąpienie opieki Matki Bożej, czczonej jako Królowa miłosierdzia, łaskawej dla grzeszników i ubogich. Warto podkreślić ukazaną tu szczególną solidarność Maryi z ludem Bożym. Najświętsza Dziewica, która przez całe swoje życie wykazywała postawę absolutnej wierności Bogu, jest dla wiernych przykładem i wzorem, pokazuje, jak należy rozumieć Boże plany względem ludzi i jak należy je wypełniać, aby osiągnąć życie wieczne.

6. Ethos

6.1. „Wiara i wola podatna na słowo Boże”[67]

W tekstach modlitw pomieszczonych w formularzu Najświętsza Maryja Panna Królowa i Matka miłosierdzia Matka Boża jawi nam się jako prorokini, głosząca miłosierdzie Boże oraz jako niewiasta, która tego szczególnego miłosierdzia doznała[68]. Maryja nazywana jest szafarką dobroci, błagającą Chrystusa o łaskę miłosierdzia dla wiernych[69]. Zadanie, jakie Syn wyznaczył Błogosłowionej Dziewicy po tym, gdy została wzięta do nieba, wynika z Jej postawy, którą wykazała wobec planów Bożych. To postawa, określona przez Pawła VI jako „wiara i wola podatna na słowo Boże”[70]. Rola Maryi w ekonomii zbawienia rozpoczyna się w chwili Zwiastowania narodzin Jezusa[71]. Anioł rzekł do Niej: „Nie bój się, Maryjo, bo znalazłaś łaskę u Boga. Oto poczniesz i urodzisz syna, i nadasz Mu imię Jezus”[72]. Maryja odpowiedziała: „Otom ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa”[73]. Postawę Maryi jako pierwsza doceniła Elżbieta, nazywając Ją „szczęśliwą”: „O szczęśliwa, która uwierzyła, że spełni się to, co jej Pan powiedział”[74]. Widać wyraźnie, na czym polega istota postawy absolutnej wierności Bogu. Decyzja Maryi nie była łatwa, powiedziane Bogu „tak”, zadecydowało o całym Jej późniejszym życiu. W Niej dokonało się wcielenie, została Matką Boga. Boga, który stał się człowiekiem, aby przez męczęńską śmierć odkupić rodzaj ludzki. Najświętsza Dziewica uczestniczyła w tych wydarzeniach przez posłuszne trwanie przy Synu. Choć nie zawsze pojmowała to, co przynosiła rzeczywistość, akceptowała, krok po kroku, wyznaczoną Jej rolę w ekonomii zbawienia. Rolę Tej, która współcierpiała, tak jak cierpi matka, patrząca na umierającego syna.

Bezwarunkowe posłuszeństwo Bożym planom wywyższyło Maryję ponad innych ludzi. Jej postawa oraz cierpienie doczesne, którego doznała, sprawiły, że została wywyższona w sposób szczególny – wzięta do nieba z duszą i ciałem. Dlatego w tekście prefacji z omawianego formularza czytamy: „Ona jest Królową łaskawą, która doznawszy w szczególny sposób Twego miłosierdzia, przygarnia wszystkich uciekających się do Niej i wysłuchuje wołających wśród doczesnych utrapień”[75]. To szczególne miłosierdzie, którego dane Jej było doświadczyć, jest swoistą nagrodą za wykazaną postawę, ale przede wszystkim konsekwencją postaw, będących odpowiedzią na wcześniejsze wydarzenia – od Zwiastowania, przez narodzenie Chrystusa, aż do Jego śmierci na krzyżu. Chrystus nie tylko zabrał Maryję do swego królestwa, ale także wyznaczył Jej rolę Matki Kościoła i Matki wszystkich wierzących. Kościół określa Ją tytułem Królowej i Matki miłosierdzia, jest bowiem Matką „zawsze zwróconą ku prośbom swoich dzieci, aby uzyskać dla nich przebaczenie i wyjednać odpuszczenie grzechów”[76]. W jedynym Pośredniku – Jezusie Chrystusie najpełniej i najpiękniej objawiło się Boże miłosierdzie, Maryja – Jego Matka została tym samym Matką miłosierdzia[77].

Wstawiennictwo Maryi odgrywa w życiu chrześcijan rolę szczególną, niemniej, o czym była już mowa w niniejszym rozdziale, kwestią równie istotną jest naśladowanie postaw, którymi Ona się kierowała. Bowiem jak czytamy w Ewangelii św. Łukasza: „Kiedy On to mówił, jakaś kobieta z tłumu powiedziała głośno do Niego: - Szczęśliwe łono, które Cię nosiło, i piersi, które ssałeś. On zaś rzekł: – To prawda, ale tym bardziej szczęśliwsi są ci, którzy słuchają słowa Bożego i strzegą go”[78].

6.2. Okazywać miłosierdzie za wstawiennictwem Maryi

Rozważanie postaw Maryi, wynikających z formularza Najświętsza Maryja Panna Królowa i miłosierdzia, prowadzi do następujących wniosków. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na postawę, jaką Matka Boża wykazała wobec Bożych planów. Patrząc na przykład Najświętszej Dziewicy, wierni winni zawierzyć Bożej mądrości w sposób absolutny. Tylko ufność w sens Bożego planu zbawienia, mimo częstego braku zrozumienia dla otaczającej go rzeczywistości, prowadzi człowieka do wyzwolenia z grzechu i dostąpienia zbawienia.

Dlatego chrześcijanie wezwani są do naśladowania postawy wdzięczności Bogu, charakteryzującej Maryję. Ona bowiem, Ta, która śpiewała Bogu pieśń dziękczynienia także w chwilach trudnych, dostąpiła Bożego miłosierdzia. Boże miłosierdzie jest szczególną łaską, która pomaga człowiekowi wytrwać wśród trosk doczesnych, jak również przyjmować postawy, które przyczyniają się do życia zgodnego z Jego wolą. Trzeba bowiem pamiętać, że tylko życie w Chrystusie nabiera pełni i właściwej perspektywy.

Maryja, Matka miłosierdzia uczy również chrześcijan, jak okazywać miłosierdzie bliźnim. Rzeczywistość świata ziemskiego sprawia często, że ludzie nie potrafią przyjąć postawy wsparcia dla każdego pozostającego w potrzebie. Niepokalana Dziewica jest ich Orędowniczką w okazywaniu miłosierdzia w życiu doczesnym. Przede wszystkim zaś swoim przykładem i wstawiennictwem przyczynia się do życia w zgodzie z Chrystusem, a tym samym – do zbawienia.

ZAKOŃCZENIE

Na podstawie przeprowadzonych analiz modlitw z formularza Najświętsza Maryja Panna Matka miłosierdzia stwierdziliśmy, że w strukturze językowej tekstów obecne są prawdy o wstawiennictwie Maryi. Wypunktowaliśmy aspekty orędownictwa, aby następnie ukazać je w szerokim zakresie teologiczno-pastoralnym.

Teksty euchologijne pomieszczone w omawianym formularzu są spójne pod względem językowym oraz teologicznym i mogą służyć pomocą w oddawaniu pełnego i poprawnego kultu NMP.

[1] Artykuł jest zmienionym fragmentem książki Wstawiennictwo Maryi. Studium liturgiczno-teologiczne na podstawie wybranych formularzy okresu zwykłego ze „Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie”, Sandomierz 2010.

[2] Zbiór Mszy o Najświętszej Maryi Pannie, Poznań 1986 (dalej: ZMM).

[3] Zbiór: Collectio Missarum de Beata Maria Virgine. Congregatio pro cultu divino, Libreria Editrice Vaticana 1987 (dalej: CM).

[4] Syntagma z: Kolekty 1 (dalej: K 1) z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[5] CM, s. 152.

[6] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[7] K 1 z formularza nr 39, [w:] CM, s.152.

[8] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s.164.

[9] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, Frankfurt am Main 1993, s. 530.

[10] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[11] Tamże.

[12] Tamże.

[13] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 531.

[14] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[15] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 531.

[16] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[17] Por. D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna Królowa i Matka Miłosierdzia (I). Komentarze, [w:] Nowe Msze o Najświętszej Maryi Pannie. Komentarze i homilie, red. A. Paciorek i H. Witczyk, Kielce 2008, s. 419.

[18] Por. tamże.

[19] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[20] Syntagma z: Modlitwy nad darami (dalej: Mnd) z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[21] Mnd z formularza nr 39, [w:] CM, s. 152.

[22] Mnd z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[23] Tamże.

[24] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 535.

[25] Mnd z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[26] Tamże.

[27] Tamże.

[28] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 535.

[29] D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna, Królowa i Matka Miłosierdzia (I), s. 421.

[30] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 535.

[31] Syntagma z: Prefacja (dalej: P) z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[32] P z formularza nr 39, [w:] CM, s. 153.

[33] P z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164-165.

[34] P z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[35] Peryfraza – figura stylistyczna polegająca na zastępowaniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność lub cechę przez charakterystykę, metaforę, omówienie. Zob. Peryfraza, [hasło w:] Nowy Słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2002, s. 655.

[36] P z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[37] Tamże.

[38] Por. Łk 1, 50. 54.

[39] Zob. P z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[40] Por. tamże.

[41] Por. tamże.

[42] Por. tamże.

[43] Por. tamże.

[44] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 539.

[45] D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna, Królowa i Matka Miłosierdzia (I), s. 420.

[46] Por. tamże.

[47]Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 539.

[48] Por. tamże, s. 537- 538.

[49] D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna, Królowa i Matka Miłosierdzia (I), s. 424.

[50] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 539.

[51] Syntagma z: Modlitwa po Komunii (dalej: MpK) z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[52] MpK z formularza nr 39, [w:] CM, s. 154.

[53] MpK z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[54] MpK z formularza nr 36, [w:] CM, s. 154.

[55] MpK z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[56] Opieka, [hasło w:] Wielki Słownik Wyrazów Bliskoznacznych PWN, red. M. Bańko, Warszawa 2005, s. 346.

[57] MpK z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[58] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, s. 542.

[59] MpK z formularza nr 36, [w:] ZMM, s. 165.

[60] Por. D. Thönnes, Die Euchologie der Collectio Missarum de Beata Maria Virgine, 541.

[61] MpK z formularza nr 39 [w:] ZMM, s. 165.

[62] Por. D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna, Królowa i Matka miłosierdzia, s. 420.

[63] K 1 z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[64] Mnd z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164.

[65] P z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 164-165.

[66] Mpk z formularza nr 39, [w:] ZMM, s. 165.

[67] Adhortacja apostolska Pawła VI Marialis cultus (dalej: MC), 277.

[68] Por. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, [w:] ZMM, s. 163.

[69] Por. P z formularza nr 39.

[70] Por. MC, s. 277.

[71] Łk 1, 26-38.

[72] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie języków oryginalnych ze wstępami i komentarzem, red. M. Wolniewicz (Nowy Testament), t. III, Poznań 1975 (dalej: BPoz), s. 150.

[73] Tamże, s. 151.

[74] Tamże.

[75] P z formularza nr 39, s. 165.

[76] Tamże.

[77] Por. D. Dziadosz, Najświętsza Maryja Panna Królowa i Matka miłosierdzia, s. 421.

[78] Łk 11, 27-28. Podaję za: BPoz, s. 183.