Te dwa teksty mówią o fakcie grzechu, o możliwości grzeszenia. Jak też przybliżają w zarysie (jak by filozof powiedział) istotę grzechu czy jego naturę. Bo nie sposób mówić o samych tylko różnicach między grzechem ciężkim, śmiertelnym i lekkim - a tym zajmiemy się dzisiaj - bez uświadomienia sobie, czym w ogóle jest grzech. Najczęściej, nie wiedząc, czym jest grzech, ludzie sobie albo grzech lekceważą, albo nie widzą powiązań grzechu z Eucharystią, albo nie widzą powiązań grzechu z sakramentem "chrztu pracowitego", jakim jest sakrament pokuty. Bo gdyby Bóg po odpuszczeniu grzechów przez chrzest, po zanurzeniu w śmierć i w zmartwychwstanie Chrystusa był tylko sprawiedliwy a nie miłosierny, to jeśliby człowiek popełnił grzech, powinien być za złamanie przymierza odrzucony na wieki. Z Bogiem żywym nie ma żartów. "Straszną jest rzeczą wpaść w ręce Boga żywego" (por. Hbr 10,31).

Otóż należałoby wiedzieć na temat natury grzechu to przede wszystkim, że grzech jest nie tylko złamaniem prawa, przykazania, przepisu, nakazu, zakazu, normy. To też. Termin ukuty przez Greków, anomia (nomos - prawo), oznacza stan społeczeństwa wynikający z rozpadu norm postępowania, sytuację, w której normy moralne są nieobecne lub niejasne. Ale by określić, czym jest grzech, trzeba spojrzeć do wnętrza człowieka. Grzech (hamartĄa) jest w sercu ludzkim, sięga samej głębi człowieka (por. Mt 15,18-19). I tu już możemy od razu powiedzieć, że grzech jest odwróceniem się od Boga (aversio a Deo), by wejść w kontakt ze stworzeniami (conversio ad creaturas), które ceni się bardziej niż Boga. W horyzontalnej linii kontaktów człowiek odwrócony od Boga bardzo szybko się gubi - mówi się (niedawno powstały slogan), że diabeł siedzi w szczegółach - i zaczyna paktować ze złem, które jest w stworzeniach. Bo całe stworzenie "zostało poddane marności" i jest dotknięte "niewolą zepsucia" (por. Rz 8,20-21).

Ale jeśli chodzi o relację do Boga, wobec którego człowiek ma zależność stworzenia wobec Istnienia ("prochem jesteś i w proch się obrócisz"), grzech jest najpierw wyrazem pychy i nieposłuszeństwa, wyrazem buntu: "non serviam", "nie będę Ci służył". Jest lekceważeniem Boga i w miejsce Boga postawieniem siebie samego: ja staję się kryterium dobra i zła, ja decyduję. Prometejska pycha, która kradnie ogień bogom, by wejść w ich prerogatywy. Lecz jeszcze większym złem grzechu jest naruszenie właściwej relacji do Chrystusa. Wracam do tego wątku, że grzech jest kategorią chrześcijańską. Grzeszy ten, kto został ochrzczony, zanurzony w śmierci i w zmartwychwstaniu Chrystusa, a nie jest wierny życiu Chrystusa, które się poczęło w nim od chrztu. Wtedy objawia przez grzech nie tylko pychę i bunt, i nieposłuszeństwo, ale niewdzięczność wobec dzieła Chrystusa dokonanego na Golgocie. Zdrada krwi Chrystusa wylanej za grzechy, które odpuścił każdemu z nas. Ale oprócz tego wzgardzenie przyjaźni, którą Bóg przez Chrystusa nam przekazuje i ofiarowuje.

Jest więc grzech zdradą miłości. I jeszcze, od strony ludzkiej, jest zejściem z drogi wiodącej do celu. Bo celem człowieka nie jest kres, który mieści się w doczesności. Sięga poza granice śmierci. Jest nim szczęście wiekuiste, nieśmiertelność z Bogiem. Nie sposób przekroczyć przepaść między śmiercią a życiem wiecznym - bez Chrystusa. Krzyż jest tą drabiną (którą średniowiecze zresztą ukazywało tak realistycznie), po której człowiek przebija się poprzez próg śmierci. A więc kto schodzi z drogi, która go do celu zaprowadzi, naraża się na katastrofę - ostrożne słowo, ale wszyscy rozumiemy, czym może się skończyć katastrofa.

A skutki grzechu wobec ludzi (tamte są wobec Boga)? Człowiek odwraca się od Boga i tym samym traci równowagę w sobie. Uczucia i namiętności, i żądze, zarzewie grzechu - pożądliwość oczu i ciała, i pycha - wymykają się spod władzy rozumu i woli. Człowiek staje się podatny na podszepty pokus, szatana, który jest za sceną dramatu, jaki rozgrywa się między Bogiem a człowiekiem. I tutaj mamy tysiące możliwych przypadków, mniej lub bardziej trudnych, skomplikowanych, gdzie człowiek musi pozostać wierny Bogu objawiającemu się przez Chrystusa i tkwić pośród kąkolu zasianego przez Przeciwnika.

Jest tu cała gama grzechów osobistych i grzechów społecznych. Ale zauważmy, że często ludzie mówią: "religia to moja prywatna sprawa, mój grzech to moja prywatna sprawa" - a nie wiedzą, że żaden grzech chrześcijanina nie jest sprawą prywatną. Jeśli się jest świadomym przynależności do Ciała Chrystusa - bo Kościół to nie "oni", tylko my - to panuje tutaj prawo naczyń połączonych. I jeśli ręka prawa grzeszy, to serce boli i mózg boli, a Chrystus ukrzyżowany jest Głową Ciała, w którym my ręką, nogą czy innymi elementami całości. Grzech obciąża Kościół, jest grzechem wspólnotowym (por. 1 Kor 12,26). I to nie tylko w wymiarze socjologicznym, jak w przypadku kioskarza sprzedającego pornografię i deprawującego tysiące ludzi przez swą nieodpowiedzialność. Już nie mówię o tych, którzy mają tak potężne narzędzia w ręku jak środki społecznego przekazu i możliwość penetracji w ludzkie sumienia i zniewalania tych sumień przez własny grzech. Kto za to odpowiada, że człowiek zły, zbrodniarz albo zboczeniec ma dostęp do środków masowego przekazu i może narzucać milionom ludzi, w imię wolności i demokracji, to co on myśli, a co jest odchyleniem od normy nie tylko chrześcijańskiej. ale ludzkiej, od prawa natury.

Ale nie idźmy w tym kierunku, bo to odrębny problem. Przytoczmy tylko słowa Chrystusa: "Z obfitości serca usta mówią. Dobry człowiek z dobrego skarbca wydobywa dobre rzeczy, zły człowiek ze złego skarbca wydobywa złe rzeczy" (Mt 12,34-35). A krótko tylko przypomnę, że Jezus wobec grzechu zajmował stanowisko określone. Nawet wobec największych grzeszników, zdrajców, jawnogrzesznicy, zbrodniarzy. Patrzył w oczy i kiedy widział skruchę, mówił: "Odpuszczają ci się twoje grzechy. Idź w pokoju i więcej nie grzesz" (por. J 5,14 i 8,11). I tak jest po dziś dzień.

I mamy już teraz odpowiedź, na którą czekamy. Mianowicie, rozpoczęliśmy życie z Bogiem, z Chrystusem. Przyjmujemy Go w Eucharystii. I jedynie grzech nie pozwala na kontynuowanie tego kontaktu. Godzi nie tylko wprost w Boga, ale we wspólnotę Kościoła, jest odłączeniem od społeczności ludzi, którzy mają prawo uczestniczyć w Eucharystii. Grzesznicy nie mogą pozostawać we wspólnocie, ponieważ zawiedli zaufanie wspólnoty. Oczywiście, Bóg nigdy nikogo od siebie nie odcina, jeśli ktoś chce się nawrócić. Jeśli spojrzy Chrystusowi w oczy i wspólnocie, która umie przebaczać, powrót zawsze jest możliwy. Ale trzeba tu poczynić pewne rozróżnienia i wyjaśnienia, aby dobrze rzecz zrozumieć. Mianowicie grzechy nie są sobie równe. Tylko grzech ciężki czyli śmiertelny zamyka drogę do Eucharystii i zabija w człowieku życie Boga. Nie powoduje tego grzech powszedni.

Słyszeliśmy różne określenia: są grzechy wołające o pomstę do nieba, jest siedem grzechów głównych, którymi są pycha, chciwość, nieczystość, zazdrość, nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, gniew, duchowe lenistwo. To są katechizmowe katalogi. Są katalogi biblijne, o nich za chwilę. Zacznijmy od "grzechów wołających o pomstę do nieba", bo te należą na pewno do kategorii grzechów śmiertelnych, ciężkich, gdzie przystępowanie do Eucharystii jest niemożliwe bez absolucji, rozgrzeszenia w konfesjonale. Pierwszy z nich to bratobójstwo (por. Rdz 4,10). Po wtóre: grzech sodomski (Rdz 19,13) czyli kontakty seksualne ludzi spokrewnionych ze sobą czy kontakty homoseksualne, czy zoofilia, a więc stosunki ze zwierzętami. Po trzecie: krzywdy spowodowane maluczkim, niezdolnym do samoobrony, wdowom czy sierotom (Wj 22,22-26). I wreszcie odmawianie zapłaty za pracę (Pwt 24,15; Jk 5,4). To ostatnie może doprowadzić do całkowitego zniszczenia etosu pracy w imię samozwańczo podejmowanej kompensacji.

To są rzeczy, które ze względu na ich rodzaj kwalifikuje się jako grzechy ciężkie - lecz to jeszcze nie wszystko. Bóg przebacza człowiekowi nawet najcięższe grzechy, ale istnieją grzechy przeciw Duchowi Świętemu (zaczynam od najcięższych spraw), o których Chrystus powiedział: "wszystkie grzechy i bluźnierstwa, których by się ludzie dopuścili, będą im odpuszczone. Kto by jednak zbluźnił przeciw Duchowi Świętemu, nigdy nie otrzyma odpuszczenia, lecz winien jest grzechu wiecznego" (Mk 3,28-29).

Należy tu przede wszystkim zuchwała ufność w miłosierdzie Boga. Człowiek mówi: mogę grzeszyć, mogę sobie interpretować to czy owo według mojego punktu widzenia - później pójdę się wyspowiadać, ale wcześniej z tej czy innej okazji do grzechu skorzystam. Dzisiaj jest to jeden z grzechów bardzo rozpowszechnionych. Przyczyniają się do tego, niestety, poglądy niektórych teologów, którzy odwołują się do tak zwanej opcji fundamentalnej: według tej koncepcji grzeszy ciężko tylko ten, kto odrzuca Boga jako zasadę swego życia, a kto uznaje Boga, kto Go wybiera, ten grzeszy tylko ze słabości. Ważne jest, bym wierzył w Boga i nieustannie się nawracał - mówi człowiek - a wtedy mogę nawet popełnić wiele grzechów, bo jestem słaby, na przykład serię cudzołóstw - ale się wyspowiadam i Bóg mi to odpuści. Grzech przeciw Duchowi Świętemu, więc grzech niewybaczalny. Ta niewybaczalność nie na tym polega, że Bóg tego grzechu nie odpuści, bo Bóg jest nieskończenie miłosierny i wszystko przebacza, ale na tym, że człowiek popełniający grzech przeciw Duchowi Świętemu nie chce zmienić zdania, nie nawraca się, nie rezygnuje ze swego nastawienia, ze swojej błędnej interpretacji Bożego miłosierdzia.

I odwrotność tego grzechu, też przeciw Duchowi Świętemu: zwątpienie w miłosierdzie Boga, zakończone rozpaczą. Rozpacz jest chorobą na śmierć (Kierkegaard). Człowiek, który - najczęściej z powodu pychy - zwątpił w miłosierdzie Boga, grzeszy ciężko. Przypadek bardzo trudny, ponieważ czasem niełatwo jest odróżnić ten grzech od depresji, od zmniejszenia odporności psychicznej. I wreszcie trzeci grzech przeciw Duchowi Świętemu: brak ducha pokuty. Właśnie to, co jest najczęstszym poniewieraniem warunków pięciu dobrej spowiedzi, a znacie je na pamięć: rachunek sumienia, żal za grzechy, mocne postanowienie poprawy, szczera spowiedź, zadośćuczynienie. Spowiedź bez żalu jest nieważna. Kto chce wyłudzić rozgrzeszenie z jakichkolwiek względów, kto spowiada się świętokradzko, nie żałując za popełnione grzechy i nie chcąc powstrzymać się od nich w przyszłości, objawia brak ducha pokuty i zamyka się na łaskę nawrócenia, trwając w grzechu śmiertelnym.