Pierwsza sprawa. Kto chce stawać się coraz bardziej dojrzałym chrześcijaninem, według tego ideału, który tu szkicujemy, musi na stałe związać się z Chrystusem eucharystycznym, w Komunii świętej. Nie ma innej drogi. Proszę popatrzeć, ile jest nieporozumień z interpretowaniem chrześcijaństwa. Najczęściej sprowadza się je do chrześcijańskiej, katolickiej ideologii: dużo się mówi, dużo się dyskutuje o wymiarze społecznym, o wymiarze politycznym, ekonomicznym, teologicznym, filozoficznym chrześcijaństwa - a istota jest w życiu Chrystusa, który jest w Eucharystii. On ma być naszym życiem. Bez Jego życia nasze życie jest fikcją, dom bez fundamentu.

Kto tego nie rozumie, musi sobie to dopracować. Właśnie również i w warstwie intelektualnej, trzeba przeczytać parę książek na ten temat. Poznać, kim jest Chrystus. Poznać ukierunkowanie Chrystusa ku Eucharystii, gdzie chce w sposób sobie właściwy - Boży, ale i ludzki, dla nas dziwny i niezrozumiały - przekazać swoją obecność wszystkim ludziom do końca świata. Wielkie misterium Eucharystii ma być przedmiotem niezwykle wnikliwych poszukiwań, aby je poznać głębiej. Kościół nikogo nie popycha do Eucharystii dla czcigodnej tradycji, zwyczaju, dla prostej pobożności z odcieniem dewocji, dla obliczania, ile Komunii przyjął w życiu - nie o to chodzi! - ale po to, by przeniknął poza znak sakramentalny, chleb i wino, i dotarł do dna, gdzie jest obecny Żywy Bóg. By Go przyjął z miłością i pozwolił mu działać przez siebie.

To punkt pierwszy. Punkt drugi - właśnie, tu jawi się konieczność posiadania kierownika duchowego. Spowiedź bowiem może być traktowana tylko w warstwie, nazwijmy to, niepełnej: jako absolucja, odpuszczenie grzechów. Ludzie najczęściej, ponieważ nie rozumieją Eucharystii, myślą, że chodzi tylko o to, by uzyskać rozgrzeszenie. Dla spokoju sumienia. I to wszystko. Owszem, są momenty w życiu, kiedy grzechy są tak wielkie, że trzeba i żalu, i łez, i nawet anonimowości, aby rozpocząć nowy etap życia. Jest tak, ale to jest pierwsza część sakramentu pokuty. Druga rozpoczyna się wtedy, kiedy kapłan - który w konfesjonale działa "in persona Christi", po prostu zastępuje tam Chrystusa spotykającego się z grzesznikami - podaje metodę wyjścia z drogi grzechu.

Droga grzechu nie jest zwyczajną drogą człowieka. Zwyczajną drogą jest wspinaczka na szczyty. I spowiednik staje się z polecenia Chrystusa przewodnikiem po szczytach. Musi nauczyć i sposobu spowiadania się, i rozumienia Eucharystii. Musi pomóc. Ale jak może to robić, kiedy tamten chce szybko. I ten, najczęściej, też chce szybko - bo nie można powiedzieć, że każdy ksiądz też do końca to rozumie. I częste są te dramaty, że ci, którzy chcą, nie mogą się znaleźć, a ci, którzy chcą dać, też nie mogą trafić na tych, którzy chcą przyjąć kierownictwo. Ale trzeba modlić się, prosić, szukać. I znalazłszy spowiednika trzymać się go. Aby wejść jeszcze głębiej w spotkanie z Chrystusem obecnym w Eucharystii.

Trzeci punkt to sprawa modlitwy, rozwijającej się łącznie ze świadomością, że Chrystus jest obecny w Eucharystii, ale też mieszka w nas, i pouczeniem księdza spowiednika, który pokazuje mi, jak wyjść z tego dołka i wspinać się w górę. Kto chce wytrwać, musi się modlić. Bo można nawet przyjmować (co za paradoks) obecność Chrystusa do swego serca - i nie poddawać się pod Jego dynamiczne działanie, pod działanie Jego mądrości i Jego miłości. To jednoczenie z Chrystusem przyjętym w Eucharystii dokonuje się na modlitwie. Dlatego modlitwa musi podlegać ewolucji.

Nie można przez całe życie odmawiać cudzych formuł. Modlitwa "Ojcze nasz", przekazana nam przez Chrystusa, jest tekstem klasycznym i ten tekst ma być przez nas coraz głębiej rozumiany, ale w końcu przez modlitwę słów dochodzimy do modlitwy milczenia, modlitwy żywej wiary, modlitwy miłości. Modlitwy bycia razem, gdzie zamiast dialogu werbalnego, słowa, które odbrzmiewa echem słów, następuje spotkanie w miłości. Do tego dotrzeć! Żeby Chrystus przyjęty do serca z ołtarza stał się w nas sumieniem naszym, naszą prawdą, naszym dobrem, naszym pięknem, naszym życiem. Byśmy mieli w sobie "instrument", który odróżnia dobro od zła, który mówi: to jest prawda, to jest kłamstwo. I aby On był naszą mocą, naszą siłą, z której będziemy brać potrzebny do pokonywania ciężarów życia i znoszenia cierpień dynamizm.

I tu przychodzi punkt czwarty. Żeby umieć obcować coraz głębiej z Chrystusem w Eucharystii i wiązać z tym modlitwę i rolę kapłana w konfesjonale (istnieje bardzo bliskie powiązanie między kapłanem nauczającym publicznie w czasie Mszy świętej a nauczającym indywidualnie w sakramencie spowiedzi), trzeba, po czwarte, rozpocząć dopełniającą lekturę. Niezwykle ważna rzecz! Podstawową lekturą, która uczy i kontaktu z Chrystusem, i kontaktu z ludźmi, i daje nam materiał do modlitwy, najpierw ustnej a później modlitwy miłości - jest Biblia. Ale Biblia to ogromna literatura, najpierw starożydowska, a potem nauczanie Chrystusa, i trzeba umieć jedno z drugim złączyć. Biblia dla wielu ludzi stała się początkiem odejścia od chrześcijaństwa, od katolicyzmu. Kto nie umie czytać Biblii, kto nie wpłynie (jak mówił św. Augustyn) na morze Biblii w łodzi krzyża, ten zatonie. Kto nie czyta Biblii w świetle zmartwychwstałego Chrystusa, który jest obecny w Eucharystii, jest światłem naszego umysłu - ten zbłądzi.

A więc lektura. Korzystanie z inspiracji spowiednika, z jego sugestii na ten temat. Lektura i rozmowa ze spowiednikiem daje po jakimś czasie to wewnętrzne światło, które tworzy z tych tu czterech naszkicowanych elementów syntezę. Zaczyna się to wszystko już organicznie zcalać. Po to, by stało się fundamentem punktu piątego, mianowicie powiązania z tym całości życia. Obowiązków stanu, a inne ma ksiądz, inne ludzie w małżeństwie, obowiązków zawodowych, wreszcie tych związanych z wiekiem, bo inne ma dziecko, inne młody człowiek, inne człowiek dojrzały, inne starzec schodzący ze sceny życia.

Ten piąty punkt jest najistotniejszy. Trzeba z życia swojego, z codzienności - "w tej codzienności jakże tu wiele rzeczy mistycznych i nieodgadnionych" (Norwid) - trzeba z tego uczynić hostię, którą znowu (wracamy do pierwszego punktu) przyniesiemy i położymy na ołtarz, aby Bóg to przyjął. Aby nasze życie stało się jedną, wspólną ofiarą z życiem Chrystusa. Na początku każdej Mszy mówi kapłan: zastanówmy się, po co przyszliśmy do świątyni: tu jest Msza święta - uobecnienie sakramentalne, w sposób przedziwny, mocą Boga Wszechmogącego, krzyżowej ofiary Chrystusa, którą dla nas uczynił, aby nas wprowadzić w owo paschalne przejście przez śmierć do zmartwychwstania. Nas razem z czynami naszymi, razem z naszą zawodową odpowiedzialnością. Razem z naszym cierpieniem i bólem, i szukaniem, przez które tworzymy z Chrystusowym życiem wspólny los.

Oto jest pięć łatwych do zapamiętania punktów. Gdybyście radzili się, co zrobić, by wytrwać, to bym wam to poradził. I to wam radzę. Eucharystia w centrum. Częsty kontakt ze spowiednikiem, na początku raz na miesiąc, później, w zależności od tego, jak sprawa się rozgrywa, rzadziej, ale nie rzadziej niż raz na dwa miesiące. Modlitwa, przekształcająca się od form pierwotnych do form bardziej dojrzałych, od słów do trwania w miłości. Lektura pogłębiająca właśnie te wszystkie wątki. Aby wreszcie życie całe stało się wspólną z Chrystusem ofiarą. "Zbierzcie się i przyjdźcie tu - mówi Pan; - zgromadźcie się ze wszystkich stron na moją ofiarę" (Ez 39,17). "Pójdźmy złożyć ofiarę naszemu Bogu" (Wj 5,8).

To jest dojrzałe chrześcijaństwo. I kto to potrafi, ten na każdym etapie swojego życia, w każdej sytuacji, w której go Bóg postawi, spełnia wolę Boga. Po to żyjemy, żeby tę wolę każdy dla siebie odczytał. Jednych powołuje do małżeństwa, innych do kapłaństwa, jednych wysyła na misje, innych czyni odpowiedzialnymi za losy narodu, jednym zleca troskę o ekonomię narodu, innych czyni nauczycielami prawdy, lekarzami... Nie wyliczę wszystkiego, tysiące możliwości. Każdy żyjąc z Chrystusem, spełnia swoją powinność. Odpowiedź na łaskę jest już zakodowana w jego darach naturalnych, w talentach, które otrzymał.

To wszystko razem pozbierać i stworzyć jedną wielką syntezę. I poddać ją Chrystusowi, żeby wreszcie objawił się w nas i przez nas. Takich Kościół czasem gdy odkryje, kanonizuje. Wszystkich nie kanonizuje, bo musiałby zbyt wielu kanonizować. Tych, których takie krocie przed nami przeszły, idą i pójdą. Bóg sam ich kanonizuje.