Kolęda pod wieloma względami stanowi fenomen kultury polskiej, jest zjawiskiem powszechnie znanym, choć nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z ponad pół tysiąca letniej tradycji tekstu i śpiewu. Trwałość i wielorakość kolędy jest nie zawsze uświadamiana. Sam wiek XVII przyniósł nam ponad tysiąc tekstów, zaś wśród nich arcydzieła; "Gdy śliczna Panna..", "Jezus malusieńki...", "W żłobie leży...", "Tryumfy Króla Niebieskiego..." oraz te o pastorałkowym charakterze, jak choćby "Przybieżeli do Betlejem...". Z repertuaru szesnastowiecznego żywotność zachowała, właściwie tylko jedna kolęda; "Anioł pasterzom mówił...". Powszechny jest również, niezbyt sprawiedliwy sąd o anonimowym charakterze kolęd. Dziś wiemy, że autorów piszących kolędy było sporo: Jan Żabczyc, Stanisław Grochowski, Kasper Twardowski, Kasper Miaskowski, znamy środowiska zakonne klarysek, karmelitanek, benedyktynek i bernardynów, w których kolędy powstały. Wiek XVII i XVIII to najbujniejszy rozkwit kolęd w Polsce. Autorki i autorzy barokowi zaproponowali w kolędzie zespół cech, którymi pieśń bożonarodzeniowa posługuje się do dziś. Są nimi słodka czułostkowość i tkliwość ujawniająca się w użyciu deminutywów, subtelność uczuć wyrażona emocjami, jakie dogmatyka Bożego Narodzenia wywołuje, aktualizacje kulturowe oraz antynomiczność układu najlepiej uwydatniająca paradoksy narodzenia w stajence Boga - Człowieka. W wieku XVII narodzi się kołysankowa odmiana kolędy z charakterystycznym refrenem "lulaj, lulaj" lub "li, li, laj" oraz, wyrosła z sielankowych upodobań, pastorałka. Najbardziej znana oświeceniowa kolęda Franciszka Karpińskiego "Bóg się rodzi..." jest pełnym zastosowaniem barokowych ustaleń.

Wraz z utratą niepodległości zmieniła się kulturowa sytuacja kolędy. Romantycy, potwierdził to Adam Mickiewicz, widzieli w kolędzie barokowej objawienie najprzyjaźniejszych cech "duszy narodu", zgodnie z tym, co literaturze wyznaczył Cyprian Kamil Norwid, mającej być "konserwatorką narodowych wolności Polaków". Najlepiej znaną z XIX wieku kolędą jest "Mizerna cicha..." Teofila Lenartowicza. Od romantyzmu aż po czasy Katynia, okresu wojny i okupacji, kolęda na trwałe zrośnie się z losem Polaków. Związane buło to z przeświadczeniem, że religia - podobnie jak znajomość języka i historii ojczystej - jest elementem tożsamości narodowej. Z okresu wojny i okupacji znamieniem tragizmu epatują kolędy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, czy monumentalna w swej surowości "Kolęda warszawska 1939" Stanisława Balińskiego.

Kolęda coraz częściej traci więź z kultem, autonomizuje się stając się tekstem poetyckim, pieśnią refleksyjną. Uwidaczniają to kolędy poetyckie oraz "Kolędy na koniec wieku" Zbigniewa Preisnera. Nie zmienia to jednak faktu, że kolęda polska stanowi istotny składnik polskiej kultury narodowej i europejskiej.

Propozycja podjęcia ścieżki miedzyprzedmiotowej, stawiającej w centrum uwagi kolędę, jest uzasadniona. Celem zorganizowania cyklu lekcji (poszczególnych ogniw) było zapoznanie uczniów z fenomenem kulturowym, jakim jest kolęda, z tradycją tekstu kolędowego, jego funkcji w liturgii, życiu rodziny, społeczeństwa, narodu. Mieliśmy na uwadze, proponując taki temat do realizacji, uniwersalne wartości towarzyszące kolędzie. Uznaliśmy, że kolęda buduje więzi międzyludzkie, jest nośnikiem pokoju i pojednania w świecie. Propozycja o ujęciu synkretycznym adresowana jest nie tylko do uczniów i nauczycieli szkół podstawowych, ale również gimnazjów.

• wykazanie podobieństwa tekstów kolęd z Biblią i wyjaśnienie kulturowych elementów apokryficznych (imiona Trzech Króli).
• zwrócenie uwagi dzieci na przesłania, jakie zawierają kolędy:
  • Jezus Chrystus Syn Boży stał się człowiekiem dla naszego zbawienia (wyjaśniamy słowo "Wcielenie")
  • "Król bez berła i tronu" (Pan Jezus jest dla nas wzorem pokory, ubóstwa, miłości, czyli tych wartości, które prowadzą do pełni człowieczeństwa)
  • kolędy zapowiadają również śmierć Jezusa Chrystusa (... "a proroctwo Jego zgonu już się w świecie szerzy").
• Pogłębienie wiary i miłości do Jezusa Chrystusa prawdziwego Boga i prawdziwego Człowieka.

Plan katechezy:

1. Przypomnienie wydarzenia Wcielenia, które dokonało się 2000 lat temu:
   • wyjaśnienie terminu "Wcielenie"
   • ukazanie kilku sytuacji z życia Pana Jezusa, które świadczą o Jego prawdziwym człowieczeństwie (jadł, rozmawiał, nauczał, cierpiał, był kuszony przez szatana Mt 4,1-4).
2. Prawda o jednoczesnym Bóstwie i Człowieczeństwie Chrystusa jest dogmatem wiary (wyjaśnienie pojęcia "dogmat").
3. Odczytanie fragmentów mówiących o narodzeniu Jezusa Chrystusa i ich krótkie omówienie.
4. Wysłuchanie kolęd nagranych na taśmie magnetofonowej.
5. Praca w dwóch grupach:
   • porównanie tekstów kolęd z tekstami biblijnymi
   • wykazanie podobieństw między nimi (uczniowie próbują odszukać słowa występujące zarówno w tekstach biblijnych, jak i tekstach kolęd).
6. Główne przesłania zawarte w treściach kolęd:
   • Jezus Chrystus przyszedł na świat, aby nas zbawić (Zbawiciel)
   • Jezus Chrystus Bóg-Człowiek (Pan, Bóg, Dzieciątko, Niemowlę)
   • Jezus Chrystus Król bez tronu i berła, położony w żłobie (wzór pokory, ubóstwo, prostoty, miłości).

Zapis do zeszytu

Kolędy opowiadają o narodzeniu Jezusa Chrystusa. Mówią, również o tym, że Jezus Chrystus, Syn Boży stał się Człowiekiem, aby zbawić każdego z nas.

Pan Jezus, Król bez berła i tronu, narodzony w żłobie jest dla nas wzorem pokory, ubóstwa, prostoty i prawdziwej miłości.

Zadanie

Uczniowie kolorują obrazki przedstawiające scenę narodzenia Zbawiciela i wklejają je do zeszytu.

Zadanie domowe

Dokładne nauczenie się słów kolęd omawianych na katechezie, które już wkrótce posłużą do wychwalania Dzieciątka Jezus.

MĘDRCY ŚWIATA MONARCHOWIE

Mędrcy świata, monarchowie, Gdzie spiesznie dążycie?
Powiedzcie nam, trzej królowie, chcecie widzieć Dziecię?
Ono w żłobie, nie ma tronu i berła nie dzierży,
A proroctwo Jego zgonu już się w świecie szerzy.

Mędrcy świata, złość okrutna Dziecię prześladuje.
Wieść okropna, wieść to smutna, Herod spisek knuje.
Nic monarchów nie odstrasza, do Betlejem spieszą,
Gwiazda Zbawcę im ogłasza, nadzieją się cieszą.

WŚRÓD NOCNEJ CISZY

Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi:
Wstańcie, pasterze, Bóg się wam rodzi.
Czym prędzej się wybierajcie,
do Betlejem pośpieszajcie, przywitać Pana".

Poszli, znaleźli Dzieciątko w żłobie
z wszystkimi znaki, danymi sobie.
Jako Bogu cześć Mu dali,
a witając zawołali z wielkiej radości.

Ach witaj, Zbawco, z dawna żądany,
tyle tysięcy lat wyglądany!
Na Ciebie króle, prorocy czekali,
a tyś tej nocy nam się objawił.

I my czekamy na Ciecie, Pana.
A skoro przyjdziesz na głos kapłana,
Padniemy na twarz przed Tobą,
wierząc, żeś jest pod osłoną chleba i wina.

Przyjdź, Panie. Modlitewnik dla dzieci

• uczeń wskazuje na mapie wędrówki Izraelitów w starożytności
• pamięta najważniejsze wydarzenia z dziejów państwa Hebrajczyków
• wyjaśnia polityczne okoliczności narodzin Jezusa w Betlejem
• rozumie przyczyny szerzenia się nowej religii najszybciej wśród ludzi biednych i niewolników
• rozumie przyczyny włączenia świąt Bożego Narodzenia w tradycje świąt pogańskich
• znaczenie kolędy jako źródła informacji o narodzeniu Pańskim.

Przebieg lekcji:

1. Na podstawie wiadomości z lekcji historii i religii oraz z pomocą map, które zostały rozdane uczniom następuje przypomnienie:

• historii wędrówek Izraelitów od czasów biblijnego Abrahama (mapa)
• dziejów państwa Hebrajczyków do I w. n. e.(kalendarium)

Trasa wędrówki biblijnego Abrahama z Ur do Kanaan


"Wyjście" Żydów z Egiptu pod wodzą Mojżesza. Przypuszczalna trasa

TABELA: Dzieje państwa Hebrajczyków (do I w. n.e.)

CZAS ZDARZEŃ	CO SIĘ WYDARZYŁO
XI w. p.n.e.	Powstanie państwa, rządy pierwszego króla, Saula
X w. p.n.e.	Rozwój i umacnianie państwa, założenie stolicy w Jerozolimie, budowa świątyni, rządy królów Dawida i Salomona; rozpad państwa na królestwo Izraela i Judy
VIII w. p.n.e	Podbój Izraela przez wojska Asyrii
VI w. p.n.e.	Juda podbita przez Babilonię, tysiące Żydów w niewoli babilońskiej; podbój Babilonii przez Persów, powrót części Żydów z niewoli; Palestyna prowincją perską
IV w. p.n.e.	Zdobycie Palestyny przez Aleksandra Wielkiego; później zależność Palestyny od państw hellenistycznych; rozproszenie Żydów po świecie
II w. p.n.e.	Zbrojne powstanie Żydów i wywalczenie niepodległości państwa
I w. n.e.	Uzależnienie Palestyny od Rzymu
I-II w. n.e.	Judea prowincją rzymską, krwawo stłumione powstania Żydów przeciw Rzymianom, zburzenie Jerozolimy, wygnanie tysięcy Żydów z ojczyzny. 2. Przedstawienie uczniom okoliczności narodzin Jezusa w Betlejem (spis ludności zarządzony przez cesarza Augusta i związana z tym konieczność udania się Józefa i Marii do Betlejem)

3. Geneza Świąt Bożego Narodzenia:

• przypomnienie uczniom, kiedy i w jaki sposób Rzymianie czcili boga Saturna oraz perskiego boga-Mitrę
• przedstawienie przyczyn włączenia tradycji pogańskich festiwali zimowych do obchodów urodzin Chrystusa.

4. Przedstawienie historii kolędy.

Nazwa kolęda wywodzi się od łac. "calendae" - tak w państwie rzymskim określano pierwszy dzień miesiąca. W tradycji polskiej kolędami nazywano początkowo pieśni noworoczne składające się z trzech części: życzeń powodzenia, szczęścia i urodzaju, następnie prośby o datek i wreszcie podziękowania za ów datek - "kolędę". Później termin kolęda związany został z obchodami religijnymi Bożego Narodzenia i przede wszystkim z pieśniami o narodzeniu Jezusa w Betlejem i innych opisywanych w Biblii wydarzeniach związanych z Bożym Narodzeniem.

5. Najpopularniejsze w Polsce kolędy.

• dyskusja na temat kolęd najczęściej śpiewanych w domach uczniów
• słuchanie kolęd.

6. Podanie uczniom notatki do zeszytów.

Geneza Świąt Bożego Narodzenia

Rzymianie między 17 a 24 grudnia obchodzili Saturnalia jako święta radości i ucztowania (Saturn - bóg rolnictwa i zasiewów). W II w. n. e. rozpowszechnił się kult perskiego boga światła - Mitry. 25 Grudnia świętowano jego narodziny. W VI w. n. e. Papież Grzegorz włączył tradycje pogańskich świąt zimowych do obchodów narodzin Jezusa, ustanawiając tradycję Bożego Narodzenia.

Zwyczajowo za autora pierwszej kolędy uważa się św. Franciszka z Asyżu Pierwsze w Polsce kolędy były tłumaczone z języka łacińskiego np. "Anioł pasterzom mówił".

7. Zadanie domowe.

Zadaniem domowym jest krzyżówka.

Krzyżówka

Poziomo:

1. Święta księga chrześcijan
2. Król słynący z mądrości
3. Wyprowadził Żydów z Egiptu
4. Miejsce narodzin Jezusa
5. Święty z Asyżu
6. Perski bóg światła
7. Rzymski bóg rolnictwa i zasiewów
8. Stolica państwa Salomona
9. i 10. Nazwy królestw powstałych po rozpadzie, państw w X w. p.n.e.
11. Kraj nazwany "domem niewoli"
12. Kraj, który podbił państwo Judy
13. Matka Jezusa
14. Mąż matki Jezusa

Rozwiązanie hasła: "Boże Narodzenie"

• wskazać ciągłość tradycji tekstu kolędowego,
• rozpoznać cechy kolędy - kołysanki,
• wyjaśnić funkcję środków artystycznych w tekście literackim.

Przebieg lekcji:

1. Faza organizacyjna.

2. Faza powtórzeniowa - przypomnienie ogólnych wiadomości o kolędzie z klasy V (pochodzenie terminu, dzisiejsze znaczenie).

3. Faza wprowadzająca.

• Ukazanie tradycji kolędy w Polsce (prezentacja "Kolęd polskich", omówienie historii kolęd).
• Uświadomienie, że kolęda jest dziełem literackim.
  Nauczyciel pyta uczniów czy znają następujące teksty kolęd: "Panna Najświętsza Karpińskiego "Pieśń o Narodzeniu Pańskim’, Jana Żabczyca "Symfonie anielskie". Syneczka swego najmilszego uprzejmie śpiewając lula", "Komizeracyja", Franciszka Następnie nauczyciel odsłania zakryte na kartonach teksty, następuje deszyfracja, uczniowie pod nieznanymi tytułami odkrywają znane kolędy: "Gdy śliczna Panna...", "Jezus malusieńki...", "Bóg się rodzi..." oraz "Przybieżeli do Betlejem...".
• Przedstawienie ciągłości tradycji kolędowej i jej różnorodności, skierowanie uwagi uczniów na uczestniczenie kolędy w życiu narodu (nauczyciel cytuje wybrane kolędy z czasów wojny i okupacji oraz odtwarza współczesne kolędy Z. Preisnera).W trakcie słuchania przykładu muzycznego uczniowie otrzymują teksty kolędy "Gdy śliczna Panna..."

4. Faza analityczna.

Odczytanie tekstu. (Nauczyciel wyjaśnia uczniom z jakiego środowiska pochodzi kolęda "Gdy śliczna Panna..."). Powstanie kolędy związane jest z zakonem klarysek, najprawdopodobniej krakowskich. Tekst pochodzi z XVII wieku. Ciekawym zwyczajem tego zakonu było tzw. "kołysanie Dzieciątka". Zakonnice w wigilię zaczynały adorację, przy której recytowały napisane przez siebie kolędy.

• Na jakie części dzieli się tekst? (kompozycja dwudzielna, asymetryczna: dwuwers zarysowujący sytuację i monolog adresowany Maryi)
• Z jaką sytuacją mamy tu do czynienia? (Maryja kołysze Jezusa do snu i śpiewa piosenkę)
• Jak nazywa się piosenka śpiewana do snu? (Kołysanka. Zapisanie na tablicy tematu lekcji)
• Przyjrzyjmy się czy ten tekst kolędy jest kołysanką? Jakie elementy czynią zeń kołysankę?
• Jak nazywamy powtarzające się w piosence części?
• Co jest refrenem w utworze? ("Lili, lili, laj...")
• Czy jest to wypowiedź głośna w stylu "chacha, chichi, hejza, hola!", czy cicha? Czemu to służy? (Budowaniu nastroju spokojnego, ciepłego, przyjaznego)
• Jakie inne jeszcze elementy powinno się wypowiadać cicho? (deminutywy oraz zwroty do "wietrzyka", "bydlątek" i Jezusa)
• Czemu służy takie nagromadzenie wypowiedzi cichych? (Ukołysaniu Dzieciątka i budowaniu nastroju)
• Jakie uczucie dominuje w wypowiedzi Maryi? (Miłość, tkliwość, opiekuńczość, troska)
• Po czym poznajemy to uczucie Matki do Syna? (Po zdrobnieniach, określeniach Chrystusa i doborze słów). Uczniowie wypisują peryfrazy "moje Dzieciąteczko, śliczne Paniąteczko, wielki Królewiczu, wonny kwiateczku itd.)
• O czym świadczy wielość użytych określeń? (O kunszcie artystycznym utworu, służy również charakteryzacji abstrakcyjnej i konkretnej Chrystusa).

5. Faza podsumowująca. (Zapisanie wniosków).

PANNA NAJŚWIĘTRZA SYNACZKA SWEGO
NAJMILSZEGO UPRZEJMIE ŚPIEWAJĄC LULA

Gdy śliczna Panna Syna kołysała,
Z wielkim weselem tak Jemu śpiewała:
Lili, lili, laj, moje Dzieciąteczko,
Lili, lili, laj, śliczne Paniąteczko.

Wszystko stworzenie śpiewaj Panu swemu,
Pomóż radości wielkiej sercu memu.
Lili, lili, laj, wielki Królewiczu,
Lili, lili, laj, niebieski Dziedzicu.

Sypcie się z nieba, śliczni aniołowie,
Śpiewajcie Panu, niebiescy duchowie.
Lili, lili, laj, mój wonny kwiateczku,
Lili, lili, laj, w ubogim żłobeczku.

Cicho, wietrzyku, cicho, południowy,
Cicho powiewaj, niech śpi Panicz nowy.
Lili, lili, laj, mój wdzięczny Synaczku,
Lili, lili, laj, miluchny robaczku.

Cicho, bydlątka, parą swą puchajcie,
Ślicznej Dziecinie snu nie przerywajcie.
Lili, lili, laj, mój jedyny Panie,
Lili, lili, laj, jedyne kochanie.

O jako serce, jako się rozpływa!
Jakiej radości śpiewając zażywa!
Lili, lili, laj, mój drogi kanaczku,
Lili, lili, laj, najmilszy Synaczku.

Nic mi nie mówisz, o kochanie moje?
Przecię pojmuje serce słowa Twoje.
Lili, lili, laj, o Boże wcielony,
Lili, lili, laj, nigdy nie zmierzony.

Śpijże już wdzięcznie, moja perło droga,
Niech Ci snu nie rwie żadna przykra trwoga.
Lili, lili, laj, mój śliczny rubinie,
Lili, lili, laj, póki sen nie minie.

Poeci polskiego baroku, oprac. J. Sokołowska, K. Żukowska, Warszawa 1965, t. 2, s. 669-670

• Uczniowie zdobywają umiejętności:
  • poznania i wyćwiczenia słownictwa zawartego w kolędzie
  • zaśpiewania kolędy z pamięci
  • rozumienia ze słuchu, mówienia, czytania i pisania.
• Uczą się pracować samodzielnie, bez "ucieczek" w pomoc koleżeńską.

Przebieg lekcji:

1. Faza organizacyjna: powitanie, kontrola obecności, zapis tematu do dziennika.

2. Faza powtórzeniowa, rozgrzewka językowa:

Antworte auf meine Fragen! (odpowiedzi na pytania).
Wann haben wir die Weihnachten?
Was bekommen die Kinder vom Weihnachtsmann?
Wie ist der Tannenbaum?
Wie ist deine Familie?

3. Faza wprowadzająca: nauka kolędy.

Krótki rys historyczny kolędy "Cicha noc - Stille Nacht" (opowiadanie nauczyciela). Najsłynniejsza kolęda świata powstała w Austrii. Twórcą tekstu był katolicki ksiądz Joseph Mohr, a melodie skomponował jego przyjaciel Franz Xavery Gruber, który pełnił funkcję nauczyciela i organisty w miejscowości Obersdorf. Po raz pierwszy pieśń została wykonana 24 grudnia 1818 roku. W XIX wieku znana była już w całej Europie.

4. Faza główna.

• Tekst piosenki został zapisany na tablicy w ten sposób, aby poszczególne części zdania można było zastąpić rysunkami. Naukę piosenki rozpoczynamy od poprawnego odczytania całego tekstu. Następnie uczniowie ćwiczą wymowę trudniejszych słówek: still, lockig, hochheilig, himmlisch, Ruh.

  Stille Nacht, heilige Nacht!
  Alles schläft, einsam wacht.
  Nur das traute, hochheilige Paar,
  holder Knabe im lockigen Haar,
  schlaf in himmlischer Ruh,
  schlaf in himmlischer Ruh!

  L. Hummer - Ridinghaus - Deutschlaund, "Mein schönes Liederbuch"

• Uczniowie słuchają kolędy, a nauczyciel kolejno wymazuje części zdania, zastępując je obrazkami. Kolejno znikają:
  
  
  1. Stille Nacht
  
  
  2. heilige Nacht
  
  
  3. alles schläft
  
  
  4. einsam wacht
  
  
  5. nur das traute hochheilige Paar
  
  
  6. holder Knabe im lockigen Haar
  
  
  7. schlaf in himmlischer Ruh
  
  
  
  

  L. Hummer - Ridinghaus - Deutschland, "Mein schönes Liederbuch"

• Układanie tekstu piosenki z rozsypanki zdaniowej (koperta dla każdego ucznia). Nauczyciel prezentuje kolędę z kasety, a uczniowie układają tekst piosenki (jedna zwrotka).
  
  ROZSYPANKA
  Stille Nachtalles schläft
  
  nur das traute hochheilige Paar
  
  schlaf in himmlischer Ruh
  
  heilige Nacht
  
  holder Knabe im lockigen Haar
  
  einsam wacht
  
  
  
• Sprawdzenie wykonania poprawności zadania - głośne odczytanie tekstu kolędy przez kilku uczniów.
• Wspólny śpiew kolędy.
• Układanie puzzli "Szopka bożonarodzeniowa". Uczniowie wykonują zadanie słuchając oryginalnego nagrania kolędy z płyty gramofonowej. Następnie w tekście kolędy wyszukują ten fragment, który najtrafniej oddaje treść ułożonego obrazka. Głośne odczytanie tekstu.

A. Przybecka, W. Trambacz, Grüß dich, Peter!
Ein Deutschkurs für Kinder Teil 1.

5. Posumowanie lekcji: wspólny śpiew kolędy.

6. Zadanie domowe: opanowanie słownictwa zawartego w kolędzie.

• Przypomnienie dzieciom tradycji wigilijnych panujących kiedyś i dziś.
• Uświadomienie, że są to święta, które w naszych rodzinach przeżywamy bardzo głęboko, ponieważ budują one więzi międzyludzkie.
• Przypomnienie, w jaki sposób przygotowujemy się do świąt.

Przebieg lekcji:

1. Wprowadzenie - pogadanka.

Pytania pomocnicze:

• Czy wigilia to wielkie wydarzenie w każdej rodzinie?
• Jak się przygotowujemy do świąt?
• Określ odczucia towarzyszące przygotowaniom, wieczerzy wigilijnej.

2. Praca w grupach.

Klasa została podzielona na - 4 grupy. Każda z grup będzie opracowywać temat i referować całej klasie. Nauczyciel pokazuje planszę, na którą będą naklejone przez uczniów w pustych miejscach opracowania poszczególnych tematów.

Tematy te zostały sformułowane tak aby uczniowie po wykonaniu zadania mogli uzyskać obraz tradycji wigilijnej w naszych domach. Rozdanie grupom kolorowych kartek z następującymi zadaniami:

• I gr. - piękne i odświętne nakrycie stołu,
• II gr. - jakie tradycje towarzyszą tradycji wigilijnej?
• III gr. - nastrój i zachowanie się przy stole,
• IV gr. - jakie podajemy potrawy podczas wigilii.

3. Praca w grupach.

Uczniowie samodzielnie w grupach opracowują tematy, wymieniają swoje spostrzeżenia i opinie.

4. Przedstawiciele poszczególnych grup przedstawiają efekt pracy, a następnie kartkę z opracowanym tematem przyklejają w odpowiedniej rubryce na planszę.

5. Podsumowanie i dyskusja.

6. Na zakończenie zajęć, aby tradycji stało się zadość przy dźwiękach kolęd, wszyscy łamiemy się opłatkiem składając sobie życzenia.

Dzień wigilii jest dniem oczekiwania, bardzo uroczystym i radosnym. Wprowadzany jest nastrój miłości, zrozumienia, wspólnoty rodzinnej, szacunku do innych. W tym dniu nie powinniśmy się kłócić, a za to często uśmiechać do siebie. Siedząc przy wigilijnym stole powinniśmy zachować następujące zasady:

• rozmawiamy przy stole kulturalnie
• dziękujemy za podawanie potraw
• nie dyskutujemy na tematy polityczne
• nie spożywamy alkoholu
• nie przezywamy się
• nie kłócimy się
• nie przeklinamy
• włączamy się do śpiewania kolęd
• nie odchodzimy od stołu pierwsi.

Wieczór wigilijny w tradycji polskiej jest najbardziej uroczystym dniem w roku:

• wraz z rodziną ubieramy choinkę
• składamy sobie życzenia
• przygotowujemy tylko postne potrawy
• przygotowujemy się do wieczerzy po przez odświętne dekoracje domu
• dbamy, aby nikt z najbliższych nie spożywał wieczerzy samotnie
• odświętnie nakrywamy stół: pod obrus kładziemy sianko, zapalamy świeczkę i zostawiamy przy stole jedno wolne nakrycie
• podczas wieczerzy: dzielimy się opłatkiem, składamy sobie życzenia
• śpiewamy i słuchamy kolęd
• obdarowujemy się prezentami
• wierzy się też, że w tę noc zwierzęta przemówią ludzkim głosem.

Tradycja mówi o 12 potrawach wigilijnych. Mogą to być:

• barszcz czerwony z uszkami
• karp smażony
• kapusta z grzybami
• kapusta z grochem
• śledź w śmietanie
• pierogi z kapustą i grzybami
• kutia
• zupa rybna
• kluski z makiem
• kompot z suszu owocowego
• kasza gryczana
• karp w galarecie.

Każdego roku nasi rodacy obchodzą bardzo uroczyście Święta Bożego Narodzenia. Każda rodzina zasiada do wspólnej wieczerzy przy, odświętnie nakrytym stole. Na białym obrusie stoją: stroiki świąteczne, leżą wianki a nawet luźno rozłożone gałązki jedliny przewiązane kolorowymi wstążkami. Pod obrus kładziemy sianko, symbolizujące narodziny Jezusa w stajence. W centralnym miejscu stawiamy zapalone świece, które nadają tej wieczerzy charakter - ciepła, miłości, wspólnoty międzyludzkiej. Najważniejszym elementem nakrycia stołu jest opłatek. Powinniśmy pamiętać również o jednym wolnym nakryciu dla niespodziewanego gościa.

Podczas opracowania tego tematu uczniowie przygotowali przykładowe nakrycie stołu, pokazali kulturalne zachowanie się przy stole, jak również zaimprowizowali przybycie spóźnionego gościa na wieczerzę wigilijną.

Przeprowadzony w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej cykl zajęć umożliwił korelację wiedzy z różnych dyscyplin humanistycznych. Stworzył okazję konfrontacji metod nauczania i użytych środków. Pobudził dyskusje nie tylko w obrębie działań zespołu humanistycznego, ale był przeżyciem całej szkoły. Skutecznie wpłynął na wewnątrzszkolny system doskonalenia nauczycieli, jako owoc wspólnej pracy wywołał aurę życzliwej pomocy. Uczniom zaś została stworzona możliwość wzbogacenia wiedzy z zakresu zjawiska kulturowego, jakim jest kolęda. Cykl umożliwił dostrzec uczniom, że tradycja i kultura to zjawiska wartościowe i trwałe, nieodłącznie związane z ich życiem, choćby tylko "od święta..." Korelacja wiedzy o jednym zjawisku omawianym na różnych przedmiotach uświadomiła dzieciom, że dziedzictwo kulturowe potrafi zburzyć sztywne ramy (w ich pojęciu) szkolnych przedmiotów, a jednocześnie połączyć wiedzę i umiejętności zdobywane na nich w jedną wspólną całość.

1. M. Bakszczanin, Kantyczka Chybińskiego. Z tradycji biblijnych i literackich kolędy barokowej, ?w:? Literatura, komparatystyka, folklor, Warszawa 1968.
2. P. Connolly - Tak żyli ludzie. Hebrajczycy w latach 40 p.n.e. - 70 n.e. ?w:? Dolnośląskie, Wrocław 1999, s. 34-36.
3. L. Hummer - Ridinghaus - Deutschbadnd, "Mein schönes Liederbuch". Die bekanntesten Voiks und Kinderlieder von.
4. Kantyczki karmelitańske. Rękopis z XVIII wieku, oprac. B. Krzyżaniak, Kraków 1980.
5. Kolędy polskie. Średniowiecze i wiek XVI, S. Nieznanowski, J. Nowak - Dłużewski oprac., Warszawa 1966, t. 1-2.
6. J. Krzyżanowski, U kolebki pastorałek; "Moc truchleje". Kilka słów o kolędzie F. Karpińskiego, ?w:? Paralele. Warszawa 1961.
7. S. Nieznanowski, Barokowe kolędy polskie, ?w:? Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane prof. J. Pelcowi, Warszawa 1993, t. 1.
8. S. Nieznanowski, Przyczynek do dziejów folkloru zakonnego w XVII wieku, [w:] Silva Medii et Recentiores Aevi, T.5: 1977, s. 151-174.
9. B. Ogrodowska - Święta Polskie, Tradycja i obyczaj. ?w:? Alfa. Warszawa 2000, s. 44-48.
10. A. Przybecka, W. Trambacz, Grü? dich, Peter! - ü?ö Ein Deutschkurs für Kinder Teil 1.
11. Świat Wiedzy, 1998 "Cud Bożego Narodzenia".
12. W. Wydra, Teksty kolędowe z pierwszej połowy w. XVI zapisane w inkunabule bernardynów krakowskich, "Pamiętnik Literacki" 1978, z. 3.
13. Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i w krajach słowiańskich, pod red. T. Budrewicza, Koziary, J. Okonia, Tarnów 1996.
14. A. Zadrożyńska, Tak żyli ludzie w dawnej Polsce. Tradycje świąt dorocznych. ?w:? Dolnośląskie 1997, s. 16.

    Religia - Aneta Koch
    Historia - Zofia Merkiel
    Język polski i opracowanie wstępu - Grzegorz Trościński
    Język niemiecki - Marta Michno
    Technika - Marta Radwańska
    (Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 w Stalowej Woli)